Αβάνα, Κούβα. Περίπου 30 μίλια δυτικά της πόλης, ένα από τα μεγαλύτερα κατασκευαστικά έργα από την έναρξη της κουβανικής επανάστασης το 1959 παίρνει μορφή: ένα υπερσύγχρονο λιμάνι εμπορικών πλοίων στον Κόλπο Μαριέλ. Μόλις ολοκληρωθεί, θα είναι το μεγαλύτερο λιμάνι βαθέων υδάτων στην Καραϊβική.
Το δημόσιας ιδιοκτησίας Λιμάνι Μαριέλ, που θα αποτελεί παράλληλα μια σημαντική αρτηρία στις θαλάσσιες μεταφορές και μια ειδική οικονομική ζώνη συνεργασίας, αντιμετωπίζεται ως ένας ζωτικό οικονομικό εργαλείο. Έχει ως στόχο την προσέλκυση ξένων επενδυτικών κεφαλαίων και εμπορίου, ικανό να δέχεται 1 εκατομμύριο εμπορικά πλοία ετησίως συμπεριλαμβανομένων και των μεγαλύτερων πλοίων που διέρχονται μέσω της διευρυμένης διώρυγας του Παναμά.
Το έργο αποτελεί μέρος της εκτεταμένης αναδιοργάνωσης και του εκσυγχρονισμού του σοσιαλιστικού μοντέλου της Κούβας που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, κυριολεκτικά μια επανάσταση μέσα στην επανάσταση, που επιδιώκει να διορθώσει τα λάθη που κακοφορμίζουν εδώ και δεκαετίες και που έχουν συμβάλει στην επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, στο αυξανόμενο εξωτερικό χρέος, στην αναποτελεσματικότητα και στη διαφθορά της μαύρης αγοράς.
Στόχοι της αναδιάρθρωσης
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Κούβα άρχισε να ανακάμπτει από την «ειδική περίοδο» που προήλθε από την κατάρρευση του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη. Η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης (ετήσια αύξηση 1,8% κατά μέσο όρο) κατέστησε οδυνηρά εμφανείς τις αλλαγές που έπρεπε να γίνουν.
Ο Κουβανέζικος σοσιαλισμός είχε υιοθετήσει το άκρως συγκεντρωτικό σοσιαλιστικό μοντέλο της Σοβιετικής Ένωσης. «Εμείς αντιγράψαμε ακόμη και αυτό το μοντέλο άσχημα», είπε ο Ραούλ Κάστρο. «Όπως είπε ο Φιντέλ, ανάμεσα σε όλα τα σφάλματα που μπορεί να έχουμε διαπράξει, το μεγαλύτερο από όλα αυτά ήταν ότι πιστεύαμε ότι κάποιος ήξερε κάτι για το σοσιαλισμό, ή ότι κάποιος πραγματικά ήξερε πώς να οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό».
Μικρές αλλαγές είχαν ήδη αρχίσει από το 2007, συμπεριλαμβανομένων της νομιμοποίησης πληρωμών μισθών από ξένες εταιρείες, της άρσης μερικών απαγορεύσεων στους καταναλωτές, της δημιουργίας μιας αναλογικής κλίμακας των μισθών για τους δημόσιους υπαλλήλους και της αύξησης των τιμών των γεωργικών προϊόντων. Αυτά προανήγγειλαν τις πολύ μεγαλύτερες αλλαγές που ερχόταν.
Το 2010 στον απόηχο του οικονομικού αποκλεισμού των ΗΠΑ, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της αύξησης σε μεγάλα ύψη του κόστους των εισαγωγών, των ζημιών στις καλλιέργειες που προκλήθηκαν από τους τυφώνες, αλλά και της μείωσης του ποσοστού των γεννήσεων, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας (CPC) ξεκίνησε μια συζήτηση στην οποία τελικά συμμετείχαν σχεδόν οκτώ εκατομμύρια από τα 11 εκατομμύρια του συνολικού πληθυσμού του νησιού.
Οι συζητήσεις πραγματοποιήθηκαν σε χώρους εργασίας όπως διοργανώθηκαν από την Κεντρική (Ομοσπονδία) Εργαζομένων της Κούβας (CTC), την κυριότερη εργατική ομοσπονδία της της Κούβας, σε πανεπιστήμια, σε ακαδημαϊκά κέντρα και στις γειτονιές. Αυτό που προέκυψε ήταν 313 Οικονομικές και Κοινωνικές Οδηγίες που αργότερα εγκρίθηκαν από την Εθνοσυνέλευση. Αυτό έγινε το κατευθυντήριο σχέδιο αυτού που συμβαίνει σήμερα.
«Είναι μια ιστορική στιγμή και θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτήν», δήλωσε ο Χόρχε Αρίας, από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του ΚΚΚ. «Αλλάζουμε οτιδήποτε πρέπει να αλλάξει. Ξεκινάμε μια βαθιά αλλαγή στην οικονομία και την κοινωνία».
Μέχρι σήμερα έχουν εφαρμοστεί 140 μέτρα θέτοντας τα θεμέλια για μεγαλύτερες αλλαγές. Οι περισσότερες στοχεύουν στη μείωση των απαγορεύσεων και στο να καταστήσουν ευκολότερη την αγορά και πώληση σπιτιών και αυτοκινήτων, τα ταξίδια στο εξωτερικό και την άδεια στους Κουβανούς αθλητές να υπογράφουν επαγγελματικά συμβόλαια στο εξωτερικό.
«Αυτό απαιτεί ο λαός, γι' αυτό ανταποκριθήκαμε», σημείωσε ο Ρικάρντο Ραμίρες, ένας οικονομολόγος του ΚΚΚ.
Οι κατευθυντήριες γραμμές ταιριάζουν με τις πραγματικότητες της Κούβας σήμερα, σε αυτό το επίπεδο της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και στηρίζονται σε διάφορες βασικές αρχές: τη συνέχεια και αμετάκλητο χαρακτήρα του σοσιαλισμού, ως συστήματος επιλογής (ο στόχος είναι «να χτίσει έναν ευημερεύοντα και βιώσιμο σοσιαλισμό»), τον οικονομικό σχεδιασμό και ένα κυρίαρχο δημόσιο τομέα, τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη που εκσυγχρονίζει τη βιομηχανία και τις υποδομές και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου.
Ο κουβανικός λαός δεν παραιτείται από κανένα από τα κέρδη της επανάστασης. Ο δημόσιος τομέας θα εξακολουθεί να κυριαρχεί στην οικονομία και θα πρέπει να διατηρηθούν η δωρεάν εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. «Προχωρούμε με τις αλλαγές χωρίς να αφήνουμε κανέναν απροστάτευτο», είπε ο Ραμίρες. «Αυτή είναι μια βασική αξίατης Επανάστασης».
Ο Κουβανέζικος σοσιαλισμός είχε υιοθετήσει το άκρως συγκεντρωτικό σοσιαλιστικό μοντέλο της Σοβιετικής Ένωσης. «Εμείς αντιγράψαμε ακόμη και αυτό το μοντέλο άσχημα», είπε ο Ραούλ Κάστρο. «Όπως είπε ο Φιντέλ, ανάμεσα σε όλα τα σφάλματα που μπορεί να έχουμε διαπράξει, το μεγαλύτερο από όλα αυτά ήταν ότι πιστεύαμε ότι κάποιος ήξερε κάτι για το σοσιαλισμό, ή ότι κάποιος πραγματικά ήξερε πώς να οικοδομήσουμε το σοσιαλισμό».
Μικρές αλλαγές είχαν ήδη αρχίσει από το 2007, συμπεριλαμβανομένων της νομιμοποίησης πληρωμών μισθών από ξένες εταιρείες, της άρσης μερικών απαγορεύσεων στους καταναλωτές, της δημιουργίας μιας αναλογικής κλίμακας των μισθών για τους δημόσιους υπαλλήλους και της αύξησης των τιμών των γεωργικών προϊόντων. Αυτά προανήγγειλαν τις πολύ μεγαλύτερες αλλαγές που ερχόταν.
Το 2010 στον απόηχο του οικονομικού αποκλεισμού των ΗΠΑ, της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, της αύξησης σε μεγάλα ύψη του κόστους των εισαγωγών, των ζημιών στις καλλιέργειες που προκλήθηκαν από τους τυφώνες, αλλά και της μείωσης του ποσοστού των γεννήσεων, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κούβας (CPC) ξεκίνησε μια συζήτηση στην οποία τελικά συμμετείχαν σχεδόν οκτώ εκατομμύρια από τα 11 εκατομμύρια του συνολικού πληθυσμού του νησιού.
Οι συζητήσεις πραγματοποιήθηκαν σε χώρους εργασίας όπως διοργανώθηκαν από την Κεντρική (Ομοσπονδία) Εργαζομένων της Κούβας (CTC), την κυριότερη εργατική ομοσπονδία της της Κούβας, σε πανεπιστήμια, σε ακαδημαϊκά κέντρα και στις γειτονιές. Αυτό που προέκυψε ήταν 313 Οικονομικές και Κοινωνικές Οδηγίες που αργότερα εγκρίθηκαν από την Εθνοσυνέλευση. Αυτό έγινε το κατευθυντήριο σχέδιο αυτού που συμβαίνει σήμερα.
«Είναι μια ιστορική στιγμή και θα πρέπει να προσαρμοστούμε σε αυτήν», δήλωσε ο Χόρχε Αρίας, από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του ΚΚΚ. «Αλλάζουμε οτιδήποτε πρέπει να αλλάξει. Ξεκινάμε μια βαθιά αλλαγή στην οικονομία και την κοινωνία».
Μέχρι σήμερα έχουν εφαρμοστεί 140 μέτρα θέτοντας τα θεμέλια για μεγαλύτερες αλλαγές. Οι περισσότερες στοχεύουν στη μείωση των απαγορεύσεων και στο να καταστήσουν ευκολότερη την αγορά και πώληση σπιτιών και αυτοκινήτων, τα ταξίδια στο εξωτερικό και την άδεια στους Κουβανούς αθλητές να υπογράφουν επαγγελματικά συμβόλαια στο εξωτερικό.
«Αυτό απαιτεί ο λαός, γι' αυτό ανταποκριθήκαμε», σημείωσε ο Ρικάρντο Ραμίρες, ένας οικονομολόγος του ΚΚΚ.
Οι κατευθυντήριες γραμμές ταιριάζουν με τις πραγματικότητες της Κούβας σήμερα, σε αυτό το επίπεδο της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και στηρίζονται σε διάφορες βασικές αρχές: τη συνέχεια και αμετάκλητο χαρακτήρα του σοσιαλισμού, ως συστήματος επιλογής (ο στόχος είναι «να χτίσει έναν ευημερεύοντα και βιώσιμο σοσιαλισμό»), τον οικονομικό σχεδιασμό και ένα κυρίαρχο δημόσιο τομέα, τη συνεχιζόμενη οικονομική ανάπτυξη που εκσυγχρονίζει τη βιομηχανία και τις υποδομές και την αύξηση του βιοτικού επιπέδου.
Ο κουβανικός λαός δεν παραιτείται από κανένα από τα κέρδη της επανάστασης. Ο δημόσιος τομέας θα εξακολουθεί να κυριαρχεί στην οικονομία και θα πρέπει να διατηρηθούν η δωρεάν εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. «Προχωρούμε με τις αλλαγές χωρίς να αφήνουμε κανέναν απροστάτευτο», είπε ο Ραμίρες. «Αυτή είναι μια βασική αξίατης Επανάστασης».
Διόρθωση λαθών
Μεταξύ των λαθών που εντοπίζονται είναι μια ισοπέδωση των μισθών που πηγάζει από αυτό που μπορεί να περιγραφεί ως “ουτοπική ισονομία”. Αυτό οδήγησε σε έλλειψη κινήτρων και πειθαρχίας με αποτέλεσμα τη χαμηλή παραγωγικότητα και την αποδοτικότητα.
«Πολλοί από εμάς τους Κουβανούς συγχέουμε το σοσιαλισμό με το δωρεάν και τις επιδοτήσεις και την ισότητα με την ισοπολιτεία», είπε ο Ραούλ Κάστρο. «Πρέπει να σβήσουμε για πάντα την αντίληψη ότι η Κούβα είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο όπου μπορεί κανείς να ζει χωρίς να εργάζεται».
Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές αποκαθιστούν την αρχή «στον καθένα ανάλογα με την εργασία του», με διαφορετικούς ρυθμούς αμοιβής συνδεδεμένους με την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας. Πρόσφατα αυξήθηκαν οι μισθοί για 440.000 εργαζομένους της υγειονομικής περίθαλψης.
Ένα άλλο λάθος έφερε σε «πατερναλιστικό» ρόλο την κυβέρνηση, η οποία οδήγησε στην επιδότηση των πραγμάτων και όχι των ανθρώπων, ακόμα και για πράγματα που μερικοί άνθρωποι δεν χρειάζονται. Για παράδειγμα, ξεκινώντας από νωρίς, ο καθένας έλαβε μια κάρτα σίτισης είτε τη χρειαζόταν είτε όχι. Όσοι δεν την χρειαζόταν συχνά την πουλούσαν συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της μαύρης αγοράς.
Προηγουμένως ο κρατικός προϋπολογισμός για την εκπαίδευση και την υγεία χρηματοδοτήθηκε από φόρους επί των κρατικών επιχειρήσεων. Ένας νέος φορολογικός νόμος, που εγκρίθηκε μετά από μια εθνική συζήτηση το 2012, επέφερε τεράστιες αλλαγές. Για πρώτη φορά, κάθε Κουβανός θα είναι υπεύθυνος για αυτές και άλλες δαπάνες περιλαμβανομένων των συνταξιοδοτικών παροχών μέσω ενός προοδευτικού φόρου επί των μισθών. Οι κρατικοί οργανισμοί, οι συνεταιρισμοί και οι επιχειρήσεις θα πληρώνουν επίσης φόρους.
Το να θεωρείται το κράτος ως εργοδότης για τη ζωή και τις μισθοδοσίες υπερτονίστηκε. Τώρα βελτιώνονται οι λειτουργίες μέσω της αποβολής περίπου 1,5 εκατομμυρίου θέσεων εργασίας από τις κρατικές επιχειρήσεις. Όλοι οι μετατοπισμένοι εργαζόμενοι παίρνουν βοήθεια για να βρουν νέες θέσεις εργασίας ή τους προσφέρεται επανεκπαίδευση.
Ένα σημαντικό μέρος του εξορθολογισμού είναι η αποκεντρωμένη διαχείριση και η λήψη αποφάσεων. Δεν θα είναι πλέον το κράτος με τα υπουργεία του άμεσα υπεύθυνο για τη λειτουργία, τη διαχείριση και τον έλεγχο όλων των πτυχών της παραγωγής. Αυτό «θα επιτρέψει στο κράτος να επικεντρωθεί στην αύξηση της αποδοτικότητας των βασικών μέσων παραγωγής, που είναι ιδιοκτησία ολόκληρου του λαού, ενώ θα ανακουφιστεί από τη διαχείριση εκείνων των δραστηριοτήτων που δεν είναι στρατηγικής σημασίας για τη χώρα», είπε ο Κάστρο σε παρατηρήσεις (που έγιναν) στο 6ο συνέδριο του ΚΚΚ τον Απρίλιο του 2011.
Οι δημόσιες επιχειρήσεις αυξάνουν την ανεξαρτησία και το κύρος τους. Αυτό σημαίνει ότι οι μονάδες εργασίας και εκπαιδευμένοι οικονομολόγοι, λογιστές, βιομηχανικοί διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων έχουν επιφορτισθεί με πολύ μεγαλύτερη εξουσία λήψης αποφάσεων. Πριν, οι επιχειρήσεις περίμεναν για αποφάσεις που λαμβάνονταν αλλού, πολύ συχνά στους προϋπολογισμούς γινόταν υπέρβαση και οι στόχοι που είχαν τεθεί και δεν εκπληρώνονταν. Όλα αυτά αλλάζουν.
Η αποκέντρωση της λήψης αποφάσεων βασίζεται στο Κουβανικό μοντέλο της «συμμετοχικής δημοκρατίας». Το μοντέλο αυτό περιλαμβάνει συζητήσεις σε όλη τη χώρα για σημαντικά ζητήματα, όπως τις οικονομικές κατευθυντήριες γραμμές και τους νέους νόμους. Δίνει μεγαλύτερη δύναμη σε λαϊκές οντότητες όπως οι μηνιαίες γενικές συνελεύσεις στους χώρους εργασίας. Η CTC πιστεύει ότι το 85% των μελών της Ένωσης συμμετείχαν σε συζητήσεις μέσα από αυτές τις συναντήσεις.
Οι διαρθρωτικές αλλαγές θα αποκεντρώσουν την εξουσία από το ομοσπονδιακό επίπεδο σε επαρχιακό και δημοτικό επίπεδο και θα ξεχωρίσουν την κυβερνητική πολιτική και λήψη αποφάσεων από τις λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης.
«Κάνουμε εξορθολογισμό των διοικητικών δομών. Ελπίζουμε πως θα επιβεβαιώσουμε ότι η οικονομία θα έχει περισσότερη ανεξαρτησία. Κατά τον εξορθολογισμό των δομών, ο αριθμός των εργαζομένων, φυσικά, θα πρέπει να μειωθεί», είπε ο Ραμίρες.
Για πολλές από τις νέες πολιτικές προηγούνται πειράματα. Δύο νεοσυσταθείσες επαρχίες που κάποτε ήταν τμήμα της επαρχίας Αβάνας –η Αρτεμίζα και το Μαγιαμπέκε- είναι οι χώροι όπου επωάζονται οι νέες ιδέες. Μόλις επιλυθούν οι αδυναμίες, οι αλλαγές θα επεκταθούν και στο υπόλοιπο της χώρας.
Οι μεταρρυθμίσεις θα εξασφαλίσουν επίσης τον διαχωρισμό μεταξύ της δημόσιας διοίκησης και του ΚΚΚ, το οποίο τα τελευταία χρόνια υπερέβη τις αρμοδιότητές του και σφετερίστηκε τη διαχείριση. Το ΚΚΚ θα επικεντρωθεί στην έναρξη αλλαγών και καινοτομιών, στην ιδεολογική και την εκπαιδευτική δουλειά και στην κινητοποίηση των ανθρώπων πίσω από τις κατευθυντήριες γραμμές και την αναδιάρθρωση.
Ενώ η δημόσια ιδιοκτησία των κύριων μέσων παραγωγής είναι κυρίαρχη, οι κατευθυντήριες γραμμές ορίζουν διάφορες άλλες μορφές ιδιοκτησίας, συμπεριλαμβανομένων της ξένης ιδιοκτησίας, των συνεταιρισμών, των μικρών ιδιωτικών εκμεταλλεύσεων και των αυτοαπασχολούμενων εργαζόμενων.
Από το 2010, σχεδόν 500.000 περισσότεροι εργαζόμενοι απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, το 62% των οποίων ανήκει σε συνδικάτα. Οι περισσότεροι εργάζονται στα τρόφιμα, τις μεταφορές και τη λιανική. Μετά από μια πανεθνική συζήτηση και πολλές τροποποιήσεις, εγκρίθηκε το 2013 ένας νέος κώδικας εργασίας που προστατεύει τα δικαιώματα όλων των 5,2 εκατομμυρίων εργαζομένων του έθνους συμπεριλαμβανομένου και του ιδιωτικού τομέα.
Αναμένεται ότι η παραγωγή του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθεί στο 40-45% του ΑΕΠ από το 5% που είναι σήμερα, προσθέτοντας 1,8 εκατομμύρια εργαζόμενους. Δημιουργείται μια εγχώρια αγορά ανεξάρτητη από τον κρατικό τομέα. Για παράδειγμα, οι γεωργικοί συνεταιρισμοί που συνηθίζουν να αγοράζουν τα πάντα, από κρατικά ελεγχόμενες επιχειρήσεις. Τώρα πηγαίνουν για την καλύτερη συμφωνία στην αγορά, αν και παίρνουν συχνά πιο ευνοϊκούς όρους από τις δημόσιες επιχειρήσεις.
Οι συνεργατικές μορφές παραγωγής ήταν ευρέως διαδεδομένες στον γεωργικό τομέα, όπου οι αγρότες συνενώνουν τη γη, τα ζώα, τον εξοπλισμό και τους πόρους τους και μοιράζονται τα κέρδη. Το νέο μοντέλο προωθεί συνεταιρισμούς στον τομέα των υπηρεσιών. Σχεδόν 500 μη γεωργικοί συνεταιρισμοί έχουν πλέον άδεια να απασχολούν 10.000 άτομα. Υπάρχουν τώρα 1500 πιλοτικά έργα που εγκρίθηκαν και αναμένονται άλλα 3000 μέχρι το τέλος του 2015.
«Πολλοί από εμάς τους Κουβανούς συγχέουμε το σοσιαλισμό με το δωρεάν και τις επιδοτήσεις και την ισότητα με την ισοπολιτεία», είπε ο Ραούλ Κάστρο. «Πρέπει να σβήσουμε για πάντα την αντίληψη ότι η Κούβα είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο όπου μπορεί κανείς να ζει χωρίς να εργάζεται».
Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές αποκαθιστούν την αρχή «στον καθένα ανάλογα με την εργασία του», με διαφορετικούς ρυθμούς αμοιβής συνδεδεμένους με την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας. Πρόσφατα αυξήθηκαν οι μισθοί για 440.000 εργαζομένους της υγειονομικής περίθαλψης.
Ένα άλλο λάθος έφερε σε «πατερναλιστικό» ρόλο την κυβέρνηση, η οποία οδήγησε στην επιδότηση των πραγμάτων και όχι των ανθρώπων, ακόμα και για πράγματα που μερικοί άνθρωποι δεν χρειάζονται. Για παράδειγμα, ξεκινώντας από νωρίς, ο καθένας έλαβε μια κάρτα σίτισης είτε τη χρειαζόταν είτε όχι. Όσοι δεν την χρειαζόταν συχνά την πουλούσαν συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της μαύρης αγοράς.
Προηγουμένως ο κρατικός προϋπολογισμός για την εκπαίδευση και την υγεία χρηματοδοτήθηκε από φόρους επί των κρατικών επιχειρήσεων. Ένας νέος φορολογικός νόμος, που εγκρίθηκε μετά από μια εθνική συζήτηση το 2012, επέφερε τεράστιες αλλαγές. Για πρώτη φορά, κάθε Κουβανός θα είναι υπεύθυνος για αυτές και άλλες δαπάνες περιλαμβανομένων των συνταξιοδοτικών παροχών μέσω ενός προοδευτικού φόρου επί των μισθών. Οι κρατικοί οργανισμοί, οι συνεταιρισμοί και οι επιχειρήσεις θα πληρώνουν επίσης φόρους.
Το να θεωρείται το κράτος ως εργοδότης για τη ζωή και τις μισθοδοσίες υπερτονίστηκε. Τώρα βελτιώνονται οι λειτουργίες μέσω της αποβολής περίπου 1,5 εκατομμυρίου θέσεων εργασίας από τις κρατικές επιχειρήσεις. Όλοι οι μετατοπισμένοι εργαζόμενοι παίρνουν βοήθεια για να βρουν νέες θέσεις εργασίας ή τους προσφέρεται επανεκπαίδευση.
Ένα σημαντικό μέρος του εξορθολογισμού είναι η αποκεντρωμένη διαχείριση και η λήψη αποφάσεων. Δεν θα είναι πλέον το κράτος με τα υπουργεία του άμεσα υπεύθυνο για τη λειτουργία, τη διαχείριση και τον έλεγχο όλων των πτυχών της παραγωγής. Αυτό «θα επιτρέψει στο κράτος να επικεντρωθεί στην αύξηση της αποδοτικότητας των βασικών μέσων παραγωγής, που είναι ιδιοκτησία ολόκληρου του λαού, ενώ θα ανακουφιστεί από τη διαχείριση εκείνων των δραστηριοτήτων που δεν είναι στρατηγικής σημασίας για τη χώρα», είπε ο Κάστρο σε παρατηρήσεις (που έγιναν) στο 6ο συνέδριο του ΚΚΚ τον Απρίλιο του 2011.
Οι δημόσιες επιχειρήσεις αυξάνουν την ανεξαρτησία και το κύρος τους. Αυτό σημαίνει ότι οι μονάδες εργασίας και εκπαιδευμένοι οικονομολόγοι, λογιστές, βιομηχανικοί διευθυντές και στελέχη επιχειρήσεων έχουν επιφορτισθεί με πολύ μεγαλύτερη εξουσία λήψης αποφάσεων. Πριν, οι επιχειρήσεις περίμεναν για αποφάσεις που λαμβάνονταν αλλού, πολύ συχνά στους προϋπολογισμούς γινόταν υπέρβαση και οι στόχοι που είχαν τεθεί και δεν εκπληρώνονταν. Όλα αυτά αλλάζουν.
Εμβάθυνση της συμμετοχικής δημοκρατίας και της αποκέντρωσης
Οι διαρθρωτικές αλλαγές θα αποκεντρώσουν την εξουσία από το ομοσπονδιακό επίπεδο σε επαρχιακό και δημοτικό επίπεδο και θα ξεχωρίσουν την κυβερνητική πολιτική και λήψη αποφάσεων από τις λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης.
«Κάνουμε εξορθολογισμό των διοικητικών δομών. Ελπίζουμε πως θα επιβεβαιώσουμε ότι η οικονομία θα έχει περισσότερη ανεξαρτησία. Κατά τον εξορθολογισμό των δομών, ο αριθμός των εργαζομένων, φυσικά, θα πρέπει να μειωθεί», είπε ο Ραμίρες.
Για πολλές από τις νέες πολιτικές προηγούνται πειράματα. Δύο νεοσυσταθείσες επαρχίες που κάποτε ήταν τμήμα της επαρχίας Αβάνας –η Αρτεμίζα και το Μαγιαμπέκε- είναι οι χώροι όπου επωάζονται οι νέες ιδέες. Μόλις επιλυθούν οι αδυναμίες, οι αλλαγές θα επεκταθούν και στο υπόλοιπο της χώρας.
Οι μεταρρυθμίσεις θα εξασφαλίσουν επίσης τον διαχωρισμό μεταξύ της δημόσιας διοίκησης και του ΚΚΚ, το οποίο τα τελευταία χρόνια υπερέβη τις αρμοδιότητές του και σφετερίστηκε τη διαχείριση. Το ΚΚΚ θα επικεντρωθεί στην έναρξη αλλαγών και καινοτομιών, στην ιδεολογική και την εκπαιδευτική δουλειά και στην κινητοποίηση των ανθρώπων πίσω από τις κατευθυντήριες γραμμές και την αναδιάρθρωση.
Εκτεταμένες μορφές ιδιοκτησίας
Από το 2010, σχεδόν 500.000 περισσότεροι εργαζόμενοι απασχολούνται στον ιδιωτικό τομέα, το 62% των οποίων ανήκει σε συνδικάτα. Οι περισσότεροι εργάζονται στα τρόφιμα, τις μεταφορές και τη λιανική. Μετά από μια πανεθνική συζήτηση και πολλές τροποποιήσεις, εγκρίθηκε το 2013 ένας νέος κώδικας εργασίας που προστατεύει τα δικαιώματα όλων των 5,2 εκατομμυρίων εργαζομένων του έθνους συμπεριλαμβανομένου και του ιδιωτικού τομέα.
Αναμένεται ότι η παραγωγή του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθεί στο 40-45% του ΑΕΠ από το 5% που είναι σήμερα, προσθέτοντας 1,8 εκατομμύρια εργαζόμενους. Δημιουργείται μια εγχώρια αγορά ανεξάρτητη από τον κρατικό τομέα. Για παράδειγμα, οι γεωργικοί συνεταιρισμοί που συνηθίζουν να αγοράζουν τα πάντα, από κρατικά ελεγχόμενες επιχειρήσεις. Τώρα πηγαίνουν για την καλύτερη συμφωνία στην αγορά, αν και παίρνουν συχνά πιο ευνοϊκούς όρους από τις δημόσιες επιχειρήσεις.
Οι συνεργατικές μορφές παραγωγής ήταν ευρέως διαδεδομένες στον γεωργικό τομέα, όπου οι αγρότες συνενώνουν τη γη, τα ζώα, τον εξοπλισμό και τους πόρους τους και μοιράζονται τα κέρδη. Το νέο μοντέλο προωθεί συνεταιρισμούς στον τομέα των υπηρεσιών. Σχεδόν 500 μη γεωργικοί συνεταιρισμοί έχουν πλέον άδεια να απασχολούν 10.000 άτομα. Υπάρχουν τώρα 1500 πιλοτικά έργα που εγκρίθηκαν και αναμένονται άλλα 3000 μέχρι το τέλος του 2015.
Δεν γυρίζει πίσω
Η αλλαγή δεν είναι εύκολη, αλλά όλοι συμφωνούν ότι δεν υπάρχει γυρισμός. Η οικονομία δεν είχε αύξηση κατά 2,2% όπως προβλεπόταν για το 2014. Οι Κουβανοί οικονομολόγοι λένε ότι αυτό οφείλεται σε ένα πλήθος παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, του χαμηλού επιπέδου των ξένων επενδύσεων και της αναποτελεσματικότητας της παραγωγής.
«Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ανάπτυξη, αλλά όχι με τους ρυθμούς που έχουμε προγραμματίσει. Υπήρξε κάποια επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά επιταχύνθηκε στο τέλος του 2014. Πιστεύουμε ότι θα αντιστραφεί φέτος. Σχεδιάζουμε 4% αύξηση για το 2015», δήλωσε ο οικονομολόγος του ΚΚΚ.
«Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ανάπτυξη, αλλά όχι με τους ρυθμούς που έχουμε προγραμματίσει. Υπήρξε κάποια επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά επιταχύνθηκε στο τέλος του 2014. Πιστεύουμε ότι θα αντιστραφεί φέτος. Σχεδιάζουμε 4% αύξηση για το 2015», δήλωσε ο οικονομολόγος του ΚΚΚ.
Οι ξένες επενδύσεις
Το Λιμάνι Μαριέλ και η οικονομική ζώνη αποτελούν μέρος ενός μεγαλύτερου σχεδίου για τη ριζική βελτίωση των υποδομών της χώρας με την αναβάθμιση των λιμενικών εγκαταστάσεων, των σιδηροδρομικών και δρόμων, των μεταφορών, της ψύξης. Με την παροχή φορολογικών και νομικών κινήτρων, η Κούβα ελπίζει να προσελκύσει τα ξένα κεφάλαια που έχει μεγάλη ανάγκη. Κατά την πρόσφατη CubaExpo η κυβέρνηση παρουσίασε 240 έργα, τα οποία ανέρχονται σε επενδύσεις 8.000.000.000 δολαρίων.
Ένας νέος νόμος για τις ξένες επενδύσεις που εγκρίθηκε το 2014 περικόπτει τους φόρους επί των κερδών από 0,5% έως 15%, επιτρέπει την πλήρη ξένη ιδιοκτησία επιχειρήσεων και επιτρέπει επενδύσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας εκτός από την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και το στρατό. Εφαρμόζονται ειδικοί φόροι για να προσαρμόζουν την ξένη με την κουβανική κρατική ιδιοκτησία και τις επιχειρήσεις μέσω διεθνών οικονομικών ενώσεων. Όλα -πρόσληψη και πληρωμή των μισθών- διεκπεραιώνονται μέσω Κουβανικών γραφείων ευρέσεως εργασίας. Οι συνθήκες εργασίας διέπονται από το εθνικό κώδικα εργασίας.
Μερικοί μπορεί να το δουν αυτό ως ένα βήμα προς τα πίσω αλλά, σύμφωνα με τους Κουβανούς, είναι απαραίτητο να αποκτήσουν τα αναγκαία κεφάλαια για την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Αναμένονται πολλές ξένες επενδύσεις στην τουριστική βιομηχανία. Με την εξομάλυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, η Κούβα αναμένει τρία εκατομμύρια τουρίστες από τη Βόρεια Αμερική. Επί του παρόντος, την επισκέπτονται ένα εκατομμύριο Καναδοί, 400.000 Κουβανοαμερικανοί και 90.000 Αμερικανοί. Το λιμάνι της Αβάνας εκσυγχρονίζεται για να δεχθεί κρουαζιερόπλοια.
Επίσης, ο στόχος είναι να κάνουν τα Κουβανέζικα προϊόντα και τις υπηρεσίες πιο ανταγωνιστικά στη διεθνή αγορά και να τα διαφοροποιήσουν. Αναμένονται εξαγωγές για τη φαρμακευτική βιομηχανία και το ιατρικό προσωπικό, χιλιάδες από τους οποίους εργάζονται στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας και της Βενεζουέλας.
«Δεν έχουμε πολλούς πόρους, μόνο την ανθρώπινη εργατική δύναμη», είπε ο Ραμίρες.
Μια μεγάλη προτεραιότητα είναι η επέκταση της γεωργίας με τη δωρεάν μίσθωση ανεκμετάλλευτης γης, με την προϋπόθεση ότι θα πρέπει να καλλιεργείται και να συντηρείται. «Είμαστε μια αγροτική χώρα», είπε ο Ραμίρες. «Υπήρξε πολλή γη που ήταν σε αδράνεια και έτσι αποφασίσαμε να την παραδώσουμε για να καλλιεργηθεί με όρους δωρεάν μίσθωσης για την παραγωγή τροφίμων».
Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, πάνω από 1,1 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης που έχουν ενταχθεί στην παραγωγή απασχολούν περίπου 180.000 αγρότες. Αν αυτό επιτύχει, η αύξηση της γεωργικής παραγωγής θα επιτρέψει την αντικατάσταση πολλών εισαγωγών που έχουν υψηλές τιμές με τις αντίστοιχες εγχώριες παραγωγές. Αυτό κόστιζε ακριβά στη χώρα και επιβάρυνε το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου.
Πρόσφατα, μια αντιπροσωπεία Αμερικανών γεωργικών εκπροσώπων επισκέφθηκε την Κούβα. «Είναι θέμα χρόνου», είπε ο πρώην υπουργός Γεωργίας Τζον Μπλοκ, ο οποίος είναι ένα εκτροφέας χοίρων στο Ιλινόις και δικηγόρος στην Ουάσιγκτον, στη διάρκεια της επίσκεψής του σε μια συνεταιριστική φάρμα έξω από την Αβάνα. «Θα πρέπει να αρθούν και θα έχουμε ομαλές σχέσεις. Θα έπρεπε να το είχαμε κάνει εδώ και πολύ καιρό».
Ο Κουβανέζικος σοσιαλισμός έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά. Οι τεράστιες αλλαγές που συμβαίνουν εγείρουν πολλές νέες και δύσκολες προκλήσεις. Μέσα σ’ αυτές (είναι το) πώς να αναμετρηθεί με τις νέες κοινωνικές ανισότητες, κερδίζοντας τη νέα γενιά που βρίσκεται τόσο μακριά από την Επανάσταση του 1959 και με τις ιδεολογικές προκλήσεις από τις δυνάμεις της αγοράς.
Αλλά καθώς λένε οι Κουβανοί, «κάνουμε αλλαγές σταθερά, χωρίς διακοπή ή παύση. Δεν θα κάνουμε τίποτα που να διαταράσσει την ενότητα της χώρας. Υλοποιούμε μεγάλες αποφάσεις, λίγο-λίγο, αλλά το κάνουμε μαζί».
Ο John Bachtell είναι Εθνικός Πρόεδρος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ. Προηγουμένως ήταν οργανωτικός του κόμματος στο Ιλλινόις. Δραστηριοποιείται σε αγώνες για την εργασία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Μεγάλωσε στο Οχάιο και σήμερα ζει στο Σικάγο με την οικογένειά του.
Ένας νέος νόμος για τις ξένες επενδύσεις που εγκρίθηκε το 2014 περικόπτει τους φόρους επί των κερδών από 0,5% έως 15%, επιτρέπει την πλήρη ξένη ιδιοκτησία επιχειρήσεων και επιτρέπει επενδύσεις σε όλους τους τομείς της οικονομίας εκτός από την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και το στρατό. Εφαρμόζονται ειδικοί φόροι για να προσαρμόζουν την ξένη με την κουβανική κρατική ιδιοκτησία και τις επιχειρήσεις μέσω διεθνών οικονομικών ενώσεων. Όλα -πρόσληψη και πληρωμή των μισθών- διεκπεραιώνονται μέσω Κουβανικών γραφείων ευρέσεως εργασίας. Οι συνθήκες εργασίας διέπονται από το εθνικό κώδικα εργασίας.
Μερικοί μπορεί να το δουν αυτό ως ένα βήμα προς τα πίσω αλλά, σύμφωνα με τους Κουβανούς, είναι απαραίτητο να αποκτήσουν τα αναγκαία κεφάλαια για την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Αναμένονται πολλές ξένες επενδύσεις στην τουριστική βιομηχανία. Με την εξομάλυνση των σχέσεων με τις ΗΠΑ, η Κούβα αναμένει τρία εκατομμύρια τουρίστες από τη Βόρεια Αμερική. Επί του παρόντος, την επισκέπτονται ένα εκατομμύριο Καναδοί, 400.000 Κουβανοαμερικανοί και 90.000 Αμερικανοί. Το λιμάνι της Αβάνας εκσυγχρονίζεται για να δεχθεί κρουαζιερόπλοια.
Επίσης, ο στόχος είναι να κάνουν τα Κουβανέζικα προϊόντα και τις υπηρεσίες πιο ανταγωνιστικά στη διεθνή αγορά και να τα διαφοροποιήσουν. Αναμένονται εξαγωγές για τη φαρμακευτική βιομηχανία και το ιατρικό προσωπικό, χιλιάδες από τους οποίους εργάζονται στο εξωτερικό, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας και της Βενεζουέλας.
«Δεν έχουμε πολλούς πόρους, μόνο την ανθρώπινη εργατική δύναμη», είπε ο Ραμίρες.
Γεωργικές μεταρρυθμίσεις
Μια μεγάλη προτεραιότητα είναι η επέκταση της γεωργίας με τη δωρεάν μίσθωση ανεκμετάλλευτης γης, με την προϋπόθεση ότι θα πρέπει να καλλιεργείται και να συντηρείται. «Είμαστε μια αγροτική χώρα», είπε ο Ραμίρες. «Υπήρξε πολλή γη που ήταν σε αδράνεια και έτσι αποφασίσαμε να την παραδώσουμε για να καλλιεργηθεί με όρους δωρεάν μίσθωσης για την παραγωγή τροφίμων».
Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια, πάνω από 1,1 εκατομμύρια εκτάρια γεωργικής γης που έχουν ενταχθεί στην παραγωγή απασχολούν περίπου 180.000 αγρότες. Αν αυτό επιτύχει, η αύξηση της γεωργικής παραγωγής θα επιτρέψει την αντικατάσταση πολλών εισαγωγών που έχουν υψηλές τιμές με τις αντίστοιχες εγχώριες παραγωγές. Αυτό κόστιζε ακριβά στη χώρα και επιβάρυνε το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου.
Πρόσφατα, μια αντιπροσωπεία Αμερικανών γεωργικών εκπροσώπων επισκέφθηκε την Κούβα. «Είναι θέμα χρόνου», είπε ο πρώην υπουργός Γεωργίας Τζον Μπλοκ, ο οποίος είναι ένα εκτροφέας χοίρων στο Ιλινόις και δικηγόρος στην Ουάσιγκτον, στη διάρκεια της επίσκεψής του σε μια συνεταιριστική φάρμα έξω από την Αβάνα. «Θα πρέπει να αρθούν και θα έχουμε ομαλές σχέσεις. Θα έπρεπε να το είχαμε κάνει εδώ και πολύ καιρό».
Ο Κουβανέζικος σοσιαλισμός έχει εισέλθει σε αχαρτογράφητα νερά. Οι τεράστιες αλλαγές που συμβαίνουν εγείρουν πολλές νέες και δύσκολες προκλήσεις. Μέσα σ’ αυτές (είναι το) πώς να αναμετρηθεί με τις νέες κοινωνικές ανισότητες, κερδίζοντας τη νέα γενιά που βρίσκεται τόσο μακριά από την Επανάσταση του 1959 και με τις ιδεολογικές προκλήσεις από τις δυνάμεις της αγοράς.
Αλλά καθώς λένε οι Κουβανοί, «κάνουμε αλλαγές σταθερά, χωρίς διακοπή ή παύση. Δεν θα κάνουμε τίποτα που να διαταράσσει την ενότητα της χώρας. Υλοποιούμε μεγάλες αποφάσεις, λίγο-λίγο, αλλά το κάνουμε μαζί».
***
Ο John Bachtell είναι Εθνικός Πρόεδρος του Κομμουνιστικού Κόμματος των ΗΠΑ. Προηγουμένως ήταν οργανωτικός του κόμματος στο Ιλλινόις. Δραστηριοποιείται σε αγώνες για την εργασία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη. Μεγάλωσε στο Οχάιο και σήμερα ζει στο Σικάγο με την οικογένειά του.
Πηγή: peoplesworld.org
Μετάφραση – Επιμέλεια: Παναγιώτης Ζαβουδάκης
