Η καταστροφή θα μπορουσε να είχε ήδη συμβεί
Στρατηγικό Ίδρυμα Πολιτισμού
Valentin Katasonov Kαθηγητής, Διδάκτωρ Οικονομικών, Πρόεδρος της Ρωσικής Οικονομικής Εταιρείας. S.F. Σαράποβα
Κάθε μέρα υπάρχουν αναφορές για νέα αντι-ρεκόρ για την οικονομία των ΗΠΑ, οι οποίες συνεχίζουν να βυθίζονται στην άβυσσο της κρίσης. Η τελευταία αίσθηση συνέβη στις 5 Μαΐου, όταν το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ διέσχισε το όριο των 25 τρισεκατομμυρίων δολαρίων σε 25.057.924.023.406 δολάρια και 80 σεντς. Την πρώτη ημέρα της βασιλείας του Ντόναλντ Τραμπ (20.01.2017), το χρέος της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ ήταν 19.947.304.555.212 δολάρια και 49 σεντς. Έτσι, σε τρία χρόνια και τρεισήμισι μηνες, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 5,1 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Κατά τη
διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας ο Τραμπ είπε τα σωστά λόγια για την
απειλητική κλίμακα του δημόσιου χρέους και υποσχέθηκε να λάβει όλα τα μέτρα για
τη μείωσή του. Υποσχέθηκε μάλιστα ότι ερχόμενος στον Λευκό Οίκο θα εξέταζε το
ενδεχόμενο αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους της χώρας. Αυτή η ιδέα θεωρήθηκε
από πολλούς ότι ακούμπαγε την ηθική επειδή έριχνε μια σκιά στην εξουσία της Αμερικής ως αξιόπιστου οφειλέτη. Μόνο οι χώρες όπως η Αργεντινή, η Ουκρανία ή η Ελλάδα
θα πρέπει να συζητήσουν για την αναδιάρθρωση του χρέους, αλλά όχι τις Ηνωμένες
Πολιτείες.
Μετά την
επανάσταση του 1776, η Αμερική σε περισσότερο από δυο αιώνες έφτασε στο επίπεδο
του δημόσιου χρέους του 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων και το ξεπέρασε στις 22 Οκτωβρίου 1981, υπό
τον Πρόεδρο Ρίγκαν. Πριν από αυτό, υπήρχαν διαφορετικές στιγμές. Για
παράδειγμα, ένα αξιοσημείωτο ίχνος στην ιστορία της χώρας άφησε ο έβδομος
Αμερικανός Πρόεδρος Άντριου Τζάκσον (1829-1837). Πρώτον, εκκαθάρισε την τότε
Αμερικανική Κεντρική Τράπεζα, που ονομάζεται Δεύτερη Τράπεζα των Ηνωμένων
Πολιτειών. Δεύτερον, εξάλειψε εντελώς το
δημόσιο χρέος της χώρας. Αλλά αυτή η ευτυχισμένη στιγμή για την Αμερική ήταν
βραχύβια. Το δημόσιο χρέος άρχισε να αυξάνεται κατά τη διάρκεια του εμφυλίου
πολέμου του 1861-1865. Ο Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν προσπάθησε επίσης να
καταπολεμήσει το δημόσιο χρέος, οργανώνοντας
την έκδοση των γραμματίων του δημοσίου, τα οποία επρόκειτο να
αντικαταστήσουν τα τραπεζογραμμάτια - χρήματα που εκδίδονταν από τις τράπεζες.
Ωστόσο, οι τραπεζίτες το πήραν ως εχθρότητα και ο Αβραάμ Λίνκολν σκοτώθηκε.
Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ εκτινάχθηκε στα ύψη κατά τη διάρκεια του Πρώτου και Του Δεύτερου
Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1910 ήταν 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια, και το 1920 έφτασε
τα 89,0 δισεκατομμύρια δολάρια. (αυξήθηκε τριάντα τρεις φορές). Και το σχετικό
επίπεδο χρέους κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας αυξήθηκε από 8,0 σε 29,2%
του ΑΕΠ. Ας πάρουμε την περίοδο 1940-1950. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου,
το δημόσιο χρέος αυξήθηκε από 50,7 δισεκατομμύρια δολάρια σε 256,0 δισεκατομμύρια
δολάρια. (πέντε φορές), και το σχετικό επίπεδό του - από 52,4% σε 94,0% του
ΑΕΠ. Το ιστορικό σχετικό επίπεδο του δημόσιου χρέους καταγράφηκε το 1946 -
121,2% του ΑΕΠ.
Ένα
σημαντικό γεγονός που επιτάχυνε την ανάπτυξη του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ ήταν η
εξάλειψη του προτύπου του χρυσού δολαρίου στη δεκαετία του 1970. Το χρυσό φρένο
αφαιρέθηκε από το τυπογραφείο της Federal Reserve (συνδέοντας το θέμα των
χρημάτων για το απόθεμα χρυσού των ΗΠΑ), γεγονός το οποία κατέστησε ευκολότερο για το υπουργείο
Οικονομικών των ΗΠΑ να λάβει δάνεια από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Το
δολάριο μετατράπηκε οριστικά από εθνική
νομισματική μονάδα σε παγκόσμιο νόμισμα (ο αριθμός των δολαρίων εκτός των ΗΠΑ
υπερέβη το βάρος τους στο πλαίσιο της αμερικανικής οικονομίας). Αυτό συνέβαλε
στο γεγονός ότι το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ σταμάτησε την εξισορρόπηση του
κρατικού προϋπολογισμού με το δανεισμό και την αύξηση του δημόσιου χρέους.
Ξένες κεντρικές τράπεζες, μαζί με τη Fed, αγόρασαν πρόθυμα και συσσώρευσαν
ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου.
Η συσσώρευση
του δημόσιου χρέους επιταχύνθηκε υπό τον Ρήγκαν: το 1980 το χρέος ήταν 834
δισεκατομμύρια, και το 1986 ανήλθε σε 1.525 δισεκατομμύρια δολάρια. (σε τιμές
1982). Φυσικά, πολλοί στην Αμερική ανησυχούν εξαιρετικά για αυτό το επίπεδο χρέους.
Έχουν ληφθεί μέτρα για τον περιορισμό της ανάπτυξής του. Το 1985 ψηφίστηκε ο
νόμος για τον ισοσκελισμένο προϋπολογισμό και τον έλεγχο των ελλειμμάτων
έκτακτης ανάγκης (νόμος Gramm-Rudman-Hollings). Ο νόμος προέβλεπε ετήσια μέτρα
για τη μείωση του ελλείμματος και την επίτευξη ισοσκελισμένου προϋπολογισμού μέχρι το 1991. Η περίοδος αυτή
έχει έκτοτε παραταθεί αρκετές φορές. Ήταν μια σταθερή πρακτική να τεθεί το
ανώτατο όριο (όριο ανάπτυξης) του δημόσιου χρέους στο Κογκρέσο των ΗΠΑ. Ο πήχης
υψωνόταν περιοδικά και το χρέος αυξανόταν σταθερά.
Ο πρόεδρος
Τραμπ ανέλαβε μια χώρα με 19.947
δισεκατομμύρια δολάρια σε δημόσιο χρέος. Πολλοί ανέμεναν ότι μετά από ένα μήνα
της προεδρίας του, δηλαδή, μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου του 2017, το χρέος θα
έφτανε τα 20 τρισεκατομμύρια, αλλά αυτό συνέβη μόλις στις 8 Σεπτεμβρίου 2017.
Ωστόσο, φαίνεται ότι ο πρόεδρος είχε κουραστεί να περιορίζει την αύξηση του χρέους και την ίδια ημέρα
υπέγραψε ένα νόμο που θολώνει την έννοια του ορίου του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ και επέτρεψε
απεριόριστα ομοσπονδιακά δάνεια. Από τα 20 τρισεκατομμύρια χρέη που
καταγράφηκαν τον Σεπτέμβριο του 2017, το ήμισυ (10 τρισεκατομμύρια)
συσσωρεύτηκε τα προηγούμενα οκτώ χρόνια, δηλαδή κυρίως κατά τη διάρκεια της
προεδρίας του Μπαράκ Ομπάμα. Κατά τη διάρκεια των δύο θητειών του Ομπάμα στο
Λευκό Οίκο, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 9,32 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ο
Τραμπ, ο οποίος κατηγόρησε τον Ομπάμα ότι ενδίδει στην ανάπτυξη του δημόσιου
χρέους, έχει πλέον ξεπεράσει εμφανώς τον προκάτοχό του. Και μέχρι το τέλος της
θητείας του Τραμπ ως προέδρου για περισσότερο από οκτώ μήνες, η αύξηση του
χρέους θα συνεχιστεί και θα είναι ταχεία.
Η οικονομική
καταστροφή των ΗΠΑ θα μπορούσε να έχει συμβεί μέχρι τώρα, αν δεν ήταν η αποφασιστική δράση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας
των ΗΠΑ. Τον Μάρτιο του 2020, πραγματοποιήθηκαν δύο απρογραμμάτιστες
συνεδριάσεις της Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς της Fed, κατά τις οποίες μειώθηκε το
βασικό επιτόκιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ. Σήμερα το ποσοστό είναι στο
0,0-0,25%. Αυτό είχε πτωτική επίδραση στα επιτόκια των τίτλων του αμερικανικού
δημοσίου. Δηλαδή, ήταν δυνατόν να μειωθούν οι δαπάνες του προϋπολογισμού για
την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, οι οποίες κατείχαν πάντα εξέχουσα θέση
στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ. Το 1991, για παράδειγμα, ανήλθαν σε 286,0
δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά το μέσο επιτόκιο των κρατικών ομολόγων ήταν τότε
πολύ υψηλό - 7,80%. Το 2016, το μέσο επιτόκιο των ομολόγων του αμερικανικού
δημοσίου ήταν ελάχιστο, στο 2,21%, και οι δαπάνες του προϋπολογισμού τόκων
ανήλθαν σε 432,6 δισεκατομμύρια δολάρια. Το 2019, το μέσο επιτόκιο των κρατικών
τίτλων ήταν 2,53 τοις εκατό και οι δαπάνες τόκων για το δημόσιο χρέος ήταν
574,6 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Τραμπ δεν φοβόταν να πει αστειευόμενος ότι τα έξοδα των τόκων θα καταβροχθίσουν το μεγαλύτερο μέρος
του κυβερνητικού προϋπολογισμού και άρχισε να απαιτεί από τη Fed να μειώσει το
βασικό επιτόκιο στο μηδέν ή ακόμα και χαμηλότερα. Και τέλος, τον Μάρτιο του 2020,
η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ απάντησε στα επίμονα αιτήματα του Τραμπ.
Ωστόσο,
υπήρξε η κρίση του ιού και της
οικονομικής κρίσης, η οποία απαιτούσε τεράστιες δαπάνες του προϋπολογισμού. Η
αύξηση του δημόσιου χρέους (ή, όπως είναι το ίδιο, το δημοσιονομικό έλλειμμα)
για το τρέχον οικονομικό έτος προγραμματίζεται σε 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Ο
νόμος για την ενίσχυση, την ανακούφιση και την οικονομική ασφάλεια του
Coronavirus [CARES], ο οποίος εγκρίθηκε στα τέλη Μαρτίου, διαθέτει 2,2
τρισεκατομμύρια δολάρια από τον προϋπολογισμό για τα καθήκοντα που ορίζονται
στο νόμο. Από ποιες πηγές; Δεν υπάρχουν πρόσθετοι φόροι που πρέπει να
εισαχθούν, τα χρήματα θα βρεθούν και πάλι με την αύξηση του δημόσιου χρέους.
Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι πριν από το τέλος του οικονομικού έτους
(που λήγει στις 30 Σεπτεμβρίου 2020) θα ληφθούν αποφάσεις για την κατανομή νέων
τεράστιων ποσών από τον προϋπολογισμό. Και η πηγή είναι η ίδια - δάνεια που
αυξάνουν το δημόσιο χρέος. Σύμφωνα με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, το
δημοσιονομικό έλλειμμα μπορεί να αυξηθεί σε 4 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το
τέλος του έτους. Ήδη στο εγγύς μέλλον, το μέρος των εσόδων του προϋπολογισμού
των ΗΠΑ μπορεί να αποτελείται κυρίως από δάνεια, όχι από φόρους.
Θα δείξω τη
δυναμική της επιτάχυνσης της αύξησης του δημόσιου χρέους υπό τον Πρόεδρο Donald
Trump (το ποσό του χρέους σε τρισεκατομμύρια δολάρια και την ημερομηνία κατά
την οποία καθορίστηκε αυτό το ποσό):
19.95 - 20
Ιανουαρίου 2017 (πρώτη εργάσιμη ημέρα του νέου προέδρου).
20.0 - 8
Σεπτεμβρίου 2017
21.0 - 19
Μαρτίου 2018
22.0 - 11
Φεβρουαρίου 2019
23.0 - 7 Δεκεμβρίου
2019
24.0 - 7
Απριλίου 2020
25.0 - 5
Μαΐου 2020
Στο πρώτο
βήμα, ισοδυναμεί μια αύξηση $1
τρισεκατομμυρίου. Το (από $20 τρισεκατομμύρια σε $21 τρισεκατομμύρια) διάρκεσε
λίγο περισσότερο από μισό έτος (6 μήνες και 11 ημέρες). Το δεύτερο τέτοιο βήμα
διήρκεσε δέκαμισι μήνες. Το τρίτο βήμα ήταν λίγο λιγότερο από δέκα μήνες. Το
τέταρτο βήμα - ακριβώς τέσσερις μήνες. Στο τελευταίο, πέμπτο βήμα, 28 μέρες.
Στις ΗΠΑ
υπάρχει μια τερατώδης επιτάχυνση της αύξησης του δημόσιου χρέους. Σε τέσσερις
εβδομάδες (7 Απριλίου-5 Μαΐου), η Αμερική έχει αυξήσει το δημόσιο χρέος ίσο με
το χρέος που έχει συσσωρεύσει κατά τη διάρκεια των 205 ετών ύπαρξής της! Εάν η
αύξηση του δημόσιου χρέους συνεχιστεί με αυτό το ρυθμό, μέχρι το τέλος του 2020
το χρέος των ΗΠΑ θα αυξηθεί κατά 8 τρισεκατομμύρια δολάρια σε 33
τρισεκατομμύρια δολάρια.
Αυτό είναι
σαν μια κάθετη απογείωση ενός αεροπλάνου, αλλά ακόμη περισσότερο σαν μια πτώση
στην άβυσσο με επιτάχυνση.
Υ.Γ. Μέχρι
το τέλος του 2019, το σχετικό επίπεδο δημόσιου χρέους έφθασε στο όριο του 108%
του ΑΕΠ. Ο φετινός δείκτης ΑΕΠ θα μειωθεί ενόψει της ανάπτυξης του ιού και της
οικονομικής κρίσης. Σύμφωνα με την έκθεση του Απριλίου s&p, το ΑΕΠ των ΗΠΑ
το 2020 θα μειωθεί κατά 5,2%. Σε ονομαστικούς όρους, το ΑΕΠ θα μπορούσε να
φτάσει περίπου τα 20 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ακόμη και αν το δημόσιο χρέος που
καταγράφηκε στις 5 Μαΐου παραμένει στα 25 τρισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το
τέλος του έτους, αποδεικνύεται ότι το σχετικό επίπεδο χρέους το 2020 θα είναι
125%. Και αυτό είναι περισσότερο από το ποσοστό ρεκόρ που καταγράφηκε το 1946
(121,2%). Και αν λάβουμε υπόψη ότι το χρέος θα συνεχίσει να αυξάνεται με ταχείς
ρυθμούς μετά τις 5 Μαΐου, δεν είναι φανταστικό το γεγονός ότι ο αριθμός για το
2020 θα είναι 150% του ΑΕΠ. Αυτό είναι το σχετικό επίπεδο του χρέους της
Ελλάδας στα μέσα αυτής της δεκαετίας. Συνεχώς την θυμόμαστε ως μια χώρα την οποία δεν πρέπει να
παίρνουμε ως παράδειγμα.
Φωτογραφία:REUTERS/Amr
Abdallah Dalsh
