Εκατερίνα Σινέλστσικοβα
Ο εικονολήπτης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Μπορίς Σοκολόφ μιλάει στην RBTH για τη ζωή και το έργο του στην πρώτη γραμμή του Ανατολικού Μετώπου.
258 σοβιετικοί εικονολήπτες βρίσκονταν στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα από τα δικά τους μάτια ο κόσμος είδε πολλά από τα γεγονότα του 1941-1945 στο Ανατολικό Μέτωπο. Σήμερα, βρίσκεται εν ζωή μόνον, ο τιμημένος με δύο παράσημα και 31 μετάλλια, 95χρονος Μπορίς Σοκολόφ, ο οποίος μίλησε στην RBTH για τη ζωή των κινηματογραφιστών στην πρώτη γραμμή του μετώπου.
Εικονολήπτες στο μέτωπο
Ιστορίες βετερανών: Η ηρωική πορεία από τη Μόσχα ως το Βερολίνο και τη νίκη
Το 1941, ήμουν 21 χρόνων. Λόγω του πολέμου, όλοι οι σπουδαστές του Ινστιτούτου Κινηματογράφου Γκεράσιμοφ αποφοιτήσαμε νωρίς, κι εγώ είχα ήδη ξεκινήσει την πρακτική μου. Τότε άρχισαν να σχηματίζονται τα κινηματογραφικά συνεργεία στην πρώτη γραμμή του πολέμου. Ζήτησα να πάω αμέσως, αλλά μου το αρνήθηκαν, γιατί πρώτα εστάλησαν οι έμπειροι εικονολήπτες. Ωστόσο, γυρίσματα σε συνθήκες του πολέμου δεν διδάσκονταν πουθενά, μόνο ο γερμανικός στρατός εκπαίδευε στρατιωτικούς εικονολήπτες, εμείς όχι.
Πρώτα με έστειλαν στη γραμμή άμυνας της Μόσχας και στη συνέχεια πίσω στο στούντιο το οποίο είχε εκκενωθεί και μεταφερθεί την Άλμα–Άτα, πρωτεύουσα του Καζακστάν. Ήμασταν μαζί με το φίλο μου κάμεραμαν Μίσα Ποσέλσκι. Λίγους μήνες αργότερα, ο ίδιος κατάφερε να βγει στο μέτωπο με μια κινηματογραφική ομάδα, ενώ εγώ παρέμεινα στη ζώνη εκκένωσης.
Παρακαλούσα συνεχώς να με στείλουν στο μέτωπο. Ολόκληρη η χώρα ζούσε τον πόλεμο. «Τα πάντα για το μέτωπο, τα πάντα για τη νίκη», ήταν τότε το σύνθημα. Και ήθελα να συμμετέχω στα γεγονότα. Δυστυχώς, αυτή η επιθυμία μου δεν εκπληρώθηκε μέχρι το 1944. Τότε έγινε και η τελευταία εκστρατεία στρατολόγησης. Το μέτωπο βρισκόταν κοντά στη Βαρσοβία και παρέμενε εκεί για τρεις μήνες, όπου κινηματογραφούσαμε την καθημερινή ζωή του στρατού.
Οι απώλειες
Υπήρχε ο φόβος, αλλά τον ξεχνούσαμε πάνω στη δουλειά, παρόλο που είχαμε μεγάλες απώλειες. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, 258 άνθρωποι δουλεύαμε στο μέτωπο, χρησιμοποιώντας περισσότερα από 3,5 εκατομμύρια μέτρα φιλμ των 35 mm. Ένας στους πέντε πέθαναν. Κάποιοι τραυματίστηκαν ή υπέφεραν από μετατραυματικό στρες. Δεν μας προστάτευε κανείς στη διάρκεια των γυρισμάτων.
Με την κάμερα επ΄ώμου
Δεν υπήρχαν ζουμ τότε, έπρεπε να αλλάζουμε φακούς για διαφορετικές κλίμακες. Η ίδια η κάμερα ζύγιζε περίπου 3,5 κιλά, ενώ είχαμε επίσης ρολά φιλμ. Τριάντα μέτρα φιλμ, ενώ ο μηχανισμός γυρίσματος μπορούσε να κυλήσει μόνο 15 μέτρα κάθε φορά - αυτό ισοδυναμεί με μισό λεπτό από το χρόνο οθόνης. Θα έπρεπε να το αντικαταστήσουμε σε μια τσάντα ή σε ένα σκοτεινό δωμάτιο, ώστε να μην εκτίθεται το φιλμ. Η αντικατάσταση του κυλίνδρου έπαιρνε περίπου 5-10 λεπτά ή ακόμη περισσότερο.
Τραβούσαμε είτε με μια αμερικανική κάμερα Aimo ή με τη σοβιετική εκδοχή της την KS. Και μπορούσαμε να κινηματογραφήσουμε τα πάντα, αλλά εξαρτιόταν από τη λογοκρισία αν έπρεπε να βγει στην οθόνη ή όχι. Δεν ήμουν στην πρώτη γραμμή όταν είχαμε ήττες [το 1941 και το 1942], αλλά, σύμφωνα με τους συντρόφους μου, η υποχώρηση σπάνια κινηματογραφούνταν. Γνωρίζω περιπτώσει όπου εικονολήπτες προσπαθούσαν να καταγράψουν την υποχώρηση, αλλά στρατιώτες και πρόσφυγες τους απειλούσαν να μην το κάνουν.
Ανεξίτηλες αναμνήσεις
Μπορίς Σοκολόφ, 2015. Πηγή: Πάβελ Ινζελέφσκι, RBTH
Η πιο έντονη ανάμνησή μου είναι η υπογραφή της συνθηκολόγησης της Γερμανίας. Μαζί με τον Ποσέλσκι πήραμε εντολή να κινηματογραφήσουμε τη γερμανική αντιπροσωπεία. Εντυπωσιάστηκα ιδιαίτερα από τη συμπεριφορά του στρατάρχη Keitel (επικεφαλής της Ανώτατης Διοίκησης της Βέρμαχτ). Ήταν σαν να μην ήταν ο ηττημένος, αλλά ο νικητής. Όταν βγήκε από το αεροσκάφος, χαιρέτησε με τη στραταρχική ράβδο του όσους τον περίμεναν, αν και δεν υπήρχαν επίσημοι παρά μόνο φρουροί. Με την ίδιο τρόπο χαιρέτισε και τους παρόντες στην αίθουσα για την υπογραφή, αλλά κανένας δεν ανταπέδωσε. Όταν ο Keitel υπέγραψε την πράξη, τότε σκέφτηκα ότι ο πόλεμος είχε τελειώσει σε εκείνο το σημείο. Ένιωσα ανακούφιση. Δυστυχώς, έκανα λάθος. Αλλά αυτή την αίσθηση είχα εκείνη στη στιγμή.
Τα στημένα γυρίσματα
Στη διάρκεια της μάχης του Βερολίνου, είχαν διανεμηθεί περισσότερες από 10 Σοβιετικές σημαίες, που, άρχισαν σταδιακά να εμφανίζονται σε διαφορετικούς ορόφους του Ράιχσταγκ και να κρέμονται στα παράθυρα. Τη νύχτα της 30ης Απριλίου προς 1η Μαΐου η κόκκινη σημαία εμφανίστηκε στον τρούλο. Αλλά δεν θα μπορούσαμε να κινηματογραφήσουμε τη νύχτα - δεν υπήρχε αρκετό φως, παρά τις πυρκαγιές. Ως εκ τούτου, κάποιες στιγμές ήταν στημένες, όπως οι πυροβολισμοί στη διάρκεια της ημέρας. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η κινηματογράφηση είναι μια απάτη, αλλά είναι απλά η αναπαράσταση των πραγματικών περιστατικών.
Πολεμικά πλάνα σε κινηματογραφικές ταινίες
Είδα μερικά από τα πλάνα μου στην ταινία « Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος» η οποία στο εξωτερικό παιζόταν με τον τίτλο «Ο Άγνωστος Πόλεμος». Επίσης, στην ταινία του Αντρέι Ταρκόφσκι «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν» είδα τη γκιλοτίνα που είχαμε κινηματογραφήσει σ’ ένα από τα δωμάτια μιας φυλακής στην πόλη Πόζναν της Πολωνίας. Και εγώ δεν γνώριζα καν ότι Ταρκόφσκι είχε χρησιμοποιήσει αυτή τη σκηνή. Μου το είπαν αργότερα.
Το χρώμα
Τα πλάνα του πολέμου που έχουν γίνει πλέον έγχρωμα δεν με εντυπωσιάζουν καθόλου. Εκείνη την εποχή, φανταζόμουν το οπτικό υλικό σε μαύρο και άσπρο, σκεπτόμασταν ασπρόμαυρα. Δεν θα ήθελα να αλλάξουν το χρώμα.
