 |
| Πηγή: Reuters |
Μιχαήλ Χάζιν, οικονομολόγος, ειδικά για τη RBTH
Η νέα ελληνική κυβέρνηση έχει πολύ ενδιαφέρουσες πολιτικές ευκαιρίες, που σίγουρα θα πρέπει να χρησιμοποιήσει για τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης στη χώρα. Ωστόσο, πρέπει να κινηθεί με μεγάλη προσοχή για να φέρει το μέγιστο δυνατό όφελος για τη χώρα και να αποφύγει πιθανούς κινδύνους.
Δύσκολα σχετίζεται η νέα κυβέρνησης της Αριστεράς με την «ιερότητα του δικαιώματος της ατομικής ιδιοκτησίας», ιδίως, σε ότι αφορά στο ελληνικό δημόσιο χρέος. Είναι μια κυβέρνηση αντι-ελίτ, που έχει την τάση να προκαλέσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση (αλλά και σε όλο τον πλανήτη) μια αρκετά σοβαρή κρίση χρέους.
Οπως μας δίδαξε το 2008, μια κρίση, δεν είναι μόνο πρόβλημα, είναι επίσης και ευκαιρία. Έτσι, η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα θα πρέπει να αναλυθεί σε μεγαλύτερο βάθος. Κυρίως, για να κατανοηθούν επακριβώς σε ποιόν και σε τι αφορούν αυτές οι ευκαιρίες. Για να γίνει αυτό σωστά, θα πρέπει να εξηγηθεί ένα βασικό σημείο, χωρίς το οποίο είναι αδύνατο να καταλάβουμε αυτό που συμβαίνει σήμερα στην ΕΕ. Ο ρόλος των χρεών των κρατών στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας.
Η κληρονομιά του νεοφιλελευθερισμού του 1980
Η δημιουργία χρεών, αποτελούσε ένα εργαλείο για την τόνωση της ιδιωτικής ζήτησης στο πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής των «Ρηγκανόμικς», που εφαρμόστηκε αρχικά στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια, από το 1981, σε ολόκληρο τον κόσμο. Πιο συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ, τα «βάρη» των χρεών για ένα μέσο νοικοκυριό το 2008 είχαν υπερδιπλασιαστεί σε σύγκριση με το 1980 (από το 60%-65% του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος σε κάτι παραπάνω από το 130%). Στην ΕΕ, η κατάσταση είναι λίγο καλύτερη, αλλά εκεί είναι υψηλότερα τα ποσοστά των δημοσίων χρεών. Και αυτό, γιατί η τόνωση της ιδιωτικής ζήτησης γινόταν, κατά κύριο λόγο, μέσα από τους κρατικούς προϋπολογισμούς. Ωστόσο, οι ΗΠΑ σήμερα μειώνουν αυτό το χάσμα.
Η εξυπηρέτηση αυτών των χρεών περνούσε μέσω της αναχρηματοδότησης τους. Ένας μηχανισμός, που υποστηρίζονταν από τη σταδιακή μείωση του κόστους δανεισμού. Το βασικό επιτόκιο της «Fed» (σ.σ. Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ) μειώθηκε δραματικά από το 1980 έως το 2008. Από 19% μέχρι σε ένα σχεδόν μηδενικό επιτόκιο. Όμως σήμερα, η αποπληρωμή των κρατικών χρεών, ακόμη και με μια αναχρηματοδότηση με μηδενικό επιτόκιο είναι πρακτικά αδύνατη, χωρίς να συνοδεύεται από μια απότομη πτώση του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού της χώρας. Κάτι, που είναι αδιανόητο να επιτραπεί να συμβεί. Που σημαίνει, ότι τα χρέη αυτά, με κάποιο τρόπο, θα πρέπει να εξαλειφθούν. Είτε μέσω της διαγραφής τους, είτε λόγω του υψηλού πληθωρισμού.
«Φαρμακερά» δημόσια χρέη
Διαβάστε επίσης:
Το επαναλαμβάνω για άλλη μια φορά: Το συσσωρευμένο μέχρι σήμερα στην παγκόσμια οικονομία χρέος δεν μπορεί να επιστραφεί. Η οικονομία, απλά δεν μπορεί να δημιουργήσει τις αναγκαίες χρηματοοικονομικές ροές. Για παράδειγμα, ο πραγματικός μέσος μισθός στις ΗΠΑ βρίσκεται στο επίπεδο που ήταν στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Ό,τι παραπάνω υπάρχει σήμερα, οφείλεται στην αύξηση του ιδιωτικού χρέους, του δημόσιου χρέους και στη μείωση των αποταμιεύσεων. Αυτό το πρόβλημα πρέπει να λύσουμε, αλλιώς, αν το αφήσουμε, θα λυθεί από μόνο του. Με τη διαδικασία μιας οξείας οικονομικής κρίσης.
Το πρόβλημα αυτό, έχουμε ήδη αρχίσει να το αντιμετωπίζουμε. Η πρώτη πιλοτική εφαρμογή για την επίλυσή του, ήταν η αναδιάρθρωση των Τραπεζών στην Κύπρο. Στη διάρκεια της διαδικασίας εξετάστηκε ποιά είναι η αντίδραση στο γεγονός ότι οι Τράπεζες δεν επιστρέφουν τα χρήματα (ακριβέστερα, μέρος των χρημάτων) στους καταθέτες-επενδυτές. Το πείραμα ολοκληρώθηκε με επιτυχία. Κανείς από τους δυσαρεστημένους καταθέτες δεν κέρδισε κάτι στα δικαστήρια. Ίσως κάποιος να έλυσε το πρόβλημά του ανεπίσημα, αλλά τέτοιες πληροφορίες δεν είναι δημόσια διαθέσιμες.
Αλλά υπάρχει ακόμα το πρόβλημα των κρατικών χρεών, το οποίο κατά κάποιο τρόπο είναι πολύ πιο περίπλοκο. Εδώ, δεν βλάπτονται τα συνηθισμένα νοικοκυριά, τα οποία, σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούν να συγκρουστούν νομικά με τις Τράπεζες, αλλά Τράπεζες και μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Για το λόγο αυτό, τα κατάλληλα σχήματα επίλυσης των διαφορών θα πρέπει να διαμορφωθούν προσεκτικά, κατά προτίμηση, χωρίς ρίσκο.
Οι αδύναμοι την πληρώνουν
Εδώ μπορούμε να θυμηθούμε μια χαρακτηριστική φράση από μια παλιά σατυρική ταινία: «Τα πιο επικίνδυνα πειράματα διεξάγονται πάνω στα λιγότερο πολύτιμα μέλη της ομάδας». Ας θυμηθούμε λίγο τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Όταν μπήκε στην κυβέρνηση της Αυστρίας ο Χάϊντερ (σ.σ. ηγέτης του αυστριακού ακροδεξιού κόμματος FPÖ – Κόμμα της Ελευθερίας), αυτή «εξοστρακίστηκε» από την ΕΕ. Μια παρόμοια κατάσταση επικράτησε, όταν στο «δεύτερο γύρο» των γαλλικών προεδρικών εκλογών του 2002, πέρασε ο ηγέτης του ακροδεξιού «Εθνικού Μετώπου» (FN), Ζαν-Μαρί Λε Πεν.
Όμως, οι παραπάνω, είναι κλασικοί δεξιοί, που στη δεκαετία του 1950 δεν θα ξεχώριζαν από τους παραδοσιακούς δεξιούς σχηματισμούς. Και τώρα; Στην Ελλάδα, ήρθαν στην εξουσία όχι οι δεξιοί (αν και ένα τμήμα τους συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό), αλλά η Αριστερά, και το πολιτικό κατεστημένο της ΕΕ έχασε τη φωνή του.
Χρέος και ανάπτυξη
Υπάρχει και μια άλλη ενδιαφέρουσα συγκυρία. Τα νέα χρέη στον πλανήτη δεν δημιουργήθηκαν από μόνα τους. Σε αυτό συνέβαλαν και τα ομόλογα δολαρίων. Η έκδοση ομολόγων πραγματοποιήθηκε μέσα από νέα περιουσιακά στοιχεία, μετά τη δεκαετία του 1990, όταν οι αγορές «χώνεψαν» τα περιουσιακά στοιχεία της ΕΣΣΔ. Και δεν εμφανίστηκε κάτι καινούργιο στον κόσμο για να αξιοποιηθεί κατάλληλα. Κατά συνέπεια, τα εργαλεία ανακατανομής αυτών των ομολόγων δεν λειτουργούν πλέον. Αυτή είναι η άλλη πλευρά της μείωσης των εισοδημάτων των πολιτών στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Και έτσι, εμφανίστηκε ένα θεμελιώδες ερώτημα: Πώς θα εξαναγκαστούν οι Ηνωμένες Πολιτείες να μοιραστούν αυτόν τον πλούτο;
Οι «παλιές» ελίτ που μοιράστηκαν επί δεκαετίες τα κέρδη από τις μαζικές εκδόσεις χρέους, δεν μπορούν πλέον να το κάνουν. Εδώ χρειαζόμαστε νέους ανθρώπους, που σήμερα κατέχουν θέσεις αντι-ελίτ. Όπως στην Ουγγαρία. Αυτή η μικρή χώρα της Ανατολικής Ευρώπης άρχισε να εκβιάζει ανοικτά, όταν για παράδειγμα, έθεσε την Κεντρική της Τράπεζα υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης. Στη συνέχεια, αυτή η ρύθμιση άρθηκε αν και από τον Τύπο δεν μπορούμε να μάθουμε τι αντάλλαγμα δόθηκε γι’ αυτή την αλλαγή. Και τώρα, υπάρχει μια δεύτερη χώρα στην ΕΕ, όπου η αντι-ελίτ ήρθε στην εξουσία. Η Ελλάδα.
Πειραματόζωο για τη διαχείριση χρέους;
Έχω όμως την υποψία ότι αυτή ειδικά η χώρα είναι εκείνη που μπορεί να γίνει το «λιγότερο πολύτιμο μέλος της ομάδας». Πάνω σε αυτή τη χώρα, θα επιχειρηθεί –πιθανότατα- να δοκιμαστεί πιλοτικά το σενάριο που λέει: «Τι θα συμβεί αν αρχίσουμε να διαγράφουμε κρατικά χρέη;». Η Ουγγαρία εδώ δεν ταιριάζει. Η κυβέρνηση διαθέτει πάρα πολύ μεγάλη υποστήριξη, και παρουσιάζεται αρκετά μονολιθική. Σε κάθε περίπτωση η κατάσταση είναι τέτοια, που προς το παρόν φαίνεται ότι η ΕΕ δυσκολεύεται να επιβάλει τη θέση της στην Ουγγαρία.
Επαναλαμβάνουμε για μια ακόμη φορά τη βασική θέση: Είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα να θέλει η ηγεσία της ΕΕ να χρησιμοποιήσει την Ελλάδα ως το «πειραματόζωο», πάνω στο οποίο θα δοκιμαστεί η αντοχή από τη λειτουργία των μηχανισμών στην περίπτωση διαγραφής δημόσιου χρέους. Σε αυτό το εγχείρημα, τα χτυπήματα θα πέσουν βροχή πάνω στην Ελλάδα, ενώ στην υπόλοιπη ΕΕ οι χώρες (αλλά και η Κομισιόν) θα αποκτήσουν πολύτιμη εμπειρία πάνω στην ελαχιστοποίηση των συνεπειών μιας συναλλαγής, που νομοτελειακά θα χτυπήσει όλες τις χώρες του κόσμου. Και το έργο της νέας κυβέρνησης στην Ελλάδα, είναι να «πουλήσει» το πείραμα που γίνεται πάνω στη δική της χώρα όσο πιο ακριβά μπορεί.
Αν όχι σήμερα, αύριο
Δεν θα προσπαθήσω να δώσω συμβουλές στη νέα πολιτική ηγεσία της Ελλάδας. Αλλά θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη ορισμένες περιστάσεις, που μπορεί να αποδειχθούν στην πορεία θεμελιώδεις. Πρώτα απ’ όλα, τη στιγμή που οι αντι-ελίτ στην ΕΕ θα γίνονται όλο και πιο ισχυρές, δεν θα πρέπει να φοβούνται σκληρές αντιπαραθέσεις, στα όρια του ωμού εκβιασμού. Αυτές οι αντι-ελίτ, έτσι και αλλιώς θα βρουν κάποια στιγμή τη θέση τους στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Αν όχι σήμερα, τότε αύριο.
Δεύτερον, πρέπει να καταλάβουμε ότι η ΕΕ, αλλά και όλος ο κόσμος, δεν νοιάζονται για το συνολικό χρέος της Ελλάδας. Αυτό που χρειάζονται, είναι η ανάπτυξη τεχνολογιών. Γιατί θέλουν, όταν θα επιτευχθεί το όποιο αποτέλεσμα, οι όροι που θα τεθούν στις περαιτέρω προσπάθειες για την διαγραφή ή και την αναδιάρθρωση του χρέους, να είναι πολύ πιο σκληροί. Να γιατί θα πρέπει οι Ελληνες να διευθετήσουν άμεσα το ζήτημα στο μέγιστο δυνατό πλαίσιο και όχι να πειραματιστούν σε μικρή κλίμακα.
Τρίτον, οι αρχές της ΕΕ θα προσπαθήσουν να ελέγξουν την κατάσταση, ασκώντας πίεση στην κυβέρνηση «από τα κάτω». Όπως, με την εκμετάλλευση διάφορων κοινωνικών διαμαρτυριών σε εκείνες τις στιγμές που θα τους φαίνεται ότι η νέα κυβέρνηση της Ελλάδας συμπεριφέρεται «λάθος». Και γι’ αυτή την κατάσταση, η ελληνική πολιτική ηγεσία θα πρέπει να είναι προετοιμασμένη.
Τέταρτον, ο χρόνος δεν είναι γενικά απεριόριστος. Κρίνοντας από πολλούς δείκτες, η χρηματιστηριακή αγορά των ΗΠΑ έχει φτάσει σε κρίσιμες – οριακές – τιμές, όσον αφορά την «υπερθέρμανση» και μια σημαντική πτώση της είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Και αν αρχίσει η κάθοδος, τότε, πιθανόν δεν θα υπάρχει χρόνος για πιο σύνθετα παιχνίδια.
