Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 9ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.
Το ημερολόγιο ενός Βρετανού στρατιώτη
«Τις τελευταίες ημέρες βλέπω παράξενες κινήσεις-σημάδια και είμαισίγουρος ότι η Ιστορία γράφεται -με αίμα- στην Ελλάδα. Είναι μια άθλια κατάσταση».
Τα παραπάνω λόγια γράφτηκαν την 4η Δεκεμβρίου 1944. Συγγραφέας τους ο Κόλιν Ράιτ, ένας στρατιωτικός που βρέθηκε στην Αθήνα ως μέλος της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής και έζησε τα γεγονότα από κοντά. Η μαρτυρία του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί οι απόψεις του -που καταγράφονται στις επιστολές προς την οικογένειά του- δείχνουν την απόγνωση ενός ιδεαλιστή που νόμιζε πως η παρουσία των Βρετανών στην Ελλάδα αποσκοπούσε στη συντριβή του γερμανικού φασισμού κι ανακαλύπτει πως «δεν ενδιαφερόμαστε τόσο για την ήττα του φασισμού, όσο για να εμποδίσουμε -όπου είναι δυνατόν- οποιοδήποτε κίνημα στρέφεται προς τα αριστερά ή προς τον κομμουνισμό».
Όλες αυτές οι συγκλονιστικές αναφορές αποτυπώνονται στα γράμματα του Ράιτ προς την οικογένειά του και καλύπτουν την περίοδο από τις 6 Οκτωβρίου 1944 μέχρι τις 2 Ιουνίου 1945. Λίγο μετά, το 1946, ο Ράιτ δημοσίευσε την αλληλογραφία του σε ένα βιβλίο με τον αγγλικό τίτλο «British soldier in Greece» το οποίο «χάθηκε» στα ράφια των βρετανικών βιβλιοπωλείων ίσως επειδή παρουσίαζε μια διαφορετική οπτική από την επίσημη εκδοχή των γεγονότων. Το βιβλίο αυτό δεν προσθέτει ιστορικά στοιχεία στα όσα ήδη γνωρίζουμε για τα γεγονότα του Δεκέμβρη. Ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί «αντικειμενικό» με την έννοια πως ο συγγραφέας του έχει σαφή θέση για τα όσα βίωσε. Πιστεύουμε, όμως, πως είναι μια ιστορική πηγή που διαλύει αρκετούς μύθους και στερεότυπα.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 70 χρόνων από τα γεγονότα που από πολλούς θεωρούνται το πρελούδιο του ελληνικού δράματος, ο Εργατικός Αγώνας παρουσιάζει σήμερα σε δική του μετάφραση αποσπάσματα από αυτό το βιβλίο. Είναι μια προδημοσίευση της ελληνικής μετάφρασης που σύντομα θα κυκλοφορήσει.
27 Οκτωβρίου 1944Έφτασα εδώ με την πρώτη παρτίδα των βρετανικών στρατευμάτων.Για πρώτη φορά οι Έλληνες είναι σε θέση να εκφράσουν τις απόψεις τους, μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια γερμανικής κατοχής (…)
6 Νοεμβρίου 1944
(…) οι Γερμανοί υποχωρώντας σε όλα τα μέτωπα αφήνουν στο δρόμο τους, το θάνατο, την πείνα, την καταστροφή, τους άνεργους.Μια ιδανική ατμόσφαιρα για τον κομμουνισμό. Ήταν ο Gedye[1]αυτός που έγραψε ότι «το τελευταίο στάδιο, πριν τον κομμουνισμόείναι ο φασισμός»; Αυτό είναι πολύ αληθινό (…)
(…) οι Γερμανοί υποχωρώντας σε όλα τα μέτωπα αφήνουν στο δρόμο τους, το θάνατο, την πείνα, την καταστροφή, τους άνεργους.Μια ιδανική ατμόσφαιρα για τον κομμουνισμό. Ήταν ο Gedye[1]αυτός που έγραψε ότι «το τελευταίο στάδιο, πριν τον κομμουνισμόείναι ο φασισμός»; Αυτό είναι πολύ αληθινό (…)
19 Νοεμβρίου 1944
(…) Σήμερα είναι η 26η επέτειος από την ίδρυση τουΚομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή μια τεράστια πομπή απλώνεται στους δρόμους. Αυτές τις πομπέςπρέπει να δεις για να τις πιστέψεις. Είναι απόλυτα οργανωμένεςκαι κάθε τμήμα τους φαίνεται να καθοδηγείται από έναν ηγέτη πουκρατά ένα μεγάφωνο και οργανώνει τα συνθήματα που φωνάζονταικαι τα πολιτικά τραγούδια που τραγουδιούνται. Εμφανίζονται ζωγραφισμένα πανό που απεικονίζουν σκηνές από την ελληνικήζωή. Μια τεράστια φιγούρα σε χρυσό χρώμα αναπαριστά το σφυρίκαι το δρεπάνι.
(…) Σήμερα είναι η 26η επέτειος από την ίδρυση τουΚομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή μια τεράστια πομπή απλώνεται στους δρόμους. Αυτές τις πομπέςπρέπει να δεις για να τις πιστέψεις. Είναι απόλυτα οργανωμένεςκαι κάθε τμήμα τους φαίνεται να καθοδηγείται από έναν ηγέτη πουκρατά ένα μεγάφωνο και οργανώνει τα συνθήματα που φωνάζονταικαι τα πολιτικά τραγούδια που τραγουδιούνται. Εμφανίζονται ζωγραφισμένα πανό που απεικονίζουν σκηνές από την ελληνικήζωή. Μια τεράστια φιγούρα σε χρυσό χρώμα αναπαριστά το σφυρίκαι το δρεπάνι.
(…) Όταν φτάσαμε, υπήρχε άφθονο κόκκινο χρώμα στην πόλη αλλά θα πρέπει να το δείτε για να το πιστέψετε. Φαντάζομαι ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί στην πατρίδα και δεν θα ήθελα να το δω.
(…) Ένα ακόμα ενδιαφέρον σημείο στην πλατεία ήταν ένα μεγάλο μνημείο που ανεγέρθηκε για την περίπτωση -αυτό ήταν λευκού χρώματος- το σφυροδρέπανο σε χρυσό και πάνω του χαραγμένα τα ονόματα των αμέτρητων ανταρτών που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ακίνητοι μπροστά από το μνημείο -που ήταν καλυμμένο από στεφάνια καιλουλούδια- ήταν δύο αντάρτες με κόκκινα μαντήλια στο λαιμό τους. Μέσα από την πλατεία πέρασε η πομπή η οποία φαινόταν ατελείωτη- μια απέραντη θάλασσα όπου κυμάτιζανκόκκινες σημαίες και πανό. Οι περισσότεροι άνδρεςφορούσαν κόκκινα μπερέ ή κασκόλ, οι γυναίκες κάλυπταν μ’ αυτά τα μαλλιά τους.
Η παρακολούθηση αυτών των σκηνών ήταν ιδιαίτερα συγκλονιστική. Άκουσα κάποιους δικούς μας να χλευάζουν. Όμως, αυτά που βλέπαμε δεν ήταν άξια χλευασμού. Ένιωσα ότι ήταν η καρδιά της Ελλάδας που εκφραζόταν έτσι. Υπήρχανχιλιάδες άνθρωποι παρά πολύ ενθουσιώδεις, όλων των ηλικιών -αν και υπερείχε η νεολαία- και νομίζω όλων των κοινωνικών τάξεων.
Η Ελλάδα έχει βιώσει ένα είδος δημοκρατίας. Έχει δοκιμάσει μια δικτατορία για σχεδόν 10 χρόνια, έχει υποστεί εισβολή,κατάκτηση (ακόμη δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις συνέπειες της) και λιμοκτονία. Και απορεί κανείς γιατί οι πολιτικέςτους συμπάθειες στράφηκαν ευρύτατα προς τον κομμουνισμό; Δε νομίζω. (…)
22 Νοεμβρίου 1944
Μετά το τελευταίο μου γράμμα υπήρξε κι άλλη διαδήλωση. Τη Δευτέρα, μια μέρα μετά τον εορτασμό της ίδρυσης τουΚομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα (…) οι βασιλόφρονες, πουείναι εξίσου υπερήφανοι (φανατικοί) με τους αντιπάλους τους,βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν διαδήλωση. (…) Η δραστηριότητά τους περιορίστηκε στους δρόμους στους οποίους βάδιζαν τα στρατεύματα. Ωστόσο, λίγη ώρα πριν να περάσει η πομπή, το ΕΑΜοργάνωσε μία συγκέντρωση κατά μήκος της διαδρομής. (…)Φοβήθηκα πως θα γινόταν μάχη σώμα με σώμα, αλλά ευτυχώς τοEAM βρήκε τη δυνατότητα να περάσει ανενόχλητο από μέσα.Νομίζω ότι όλοι βγάλαμε μια ανάσα ανακούφισης. Πραγματικά, αρκεί μόνο μια σπίθα (…)
Μετά το τελευταίο μου γράμμα υπήρξε κι άλλη διαδήλωση. Τη Δευτέρα, μια μέρα μετά τον εορτασμό της ίδρυσης τουΚομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα (…) οι βασιλόφρονες, πουείναι εξίσου υπερήφανοι (φανατικοί) με τους αντιπάλους τους,βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν διαδήλωση. (…) Η δραστηριότητά τους περιορίστηκε στους δρόμους στους οποίους βάδιζαν τα στρατεύματα. Ωστόσο, λίγη ώρα πριν να περάσει η πομπή, το ΕΑΜοργάνωσε μία συγκέντρωση κατά μήκος της διαδρομής. (…)Φοβήθηκα πως θα γινόταν μάχη σώμα με σώμα, αλλά ευτυχώς τοEAM βρήκε τη δυνατότητα να περάσει ανενόχλητο από μέσα.Νομίζω ότι όλοι βγάλαμε μια ανάσα ανακούφισης. Πραγματικά, αρκεί μόνο μια σπίθα (…)
27 Νοεμβρίου 1944
Οι συνθήκες είναι καλές εδώ και οι άνθρωποι παραμένουν θαυμάσια φιλικοί και φιλόξενοι, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Πιθανότατα θα νομίζετε ότι είμαι τρελός που τολμά να βλέπει καλές συνθήκες σε μια περιοχή που ο πόλεμος έχει πλήξειπολύ έντονα. Θέλω να αναλάβω πρακτικά πιο ενεργό ρόλο.
Οι συνθήκες είναι καλές εδώ και οι άνθρωποι παραμένουν θαυμάσια φιλικοί και φιλόξενοι, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Πιθανότατα θα νομίζετε ότι είμαι τρελός που τολμά να βλέπει καλές συνθήκες σε μια περιοχή που ο πόλεμος έχει πλήξειπολύ έντονα. Θέλω να αναλάβω πρακτικά πιο ενεργό ρόλο.
2 Δεκεμβρίου 1944
(…) Θα έχετε παρατηρήσει στις εφημερίδες ότι τα πράγματα στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν πηγαίνουν πολύ καλά. Έχω μεγάλο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις και θα ήθελα να μου στείλετε αποκόμματα εφημερίδων που ασχολούνται με την Ελλάδα και τα εσωτερικά της προβλήματα. (…)
(…) Θα έχετε παρατηρήσει στις εφημερίδες ότι τα πράγματα στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν πηγαίνουν πολύ καλά. Έχω μεγάλο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις και θα ήθελα να μου στείλετε αποκόμματα εφημερίδων που ασχολούνται με την Ελλάδα και τα εσωτερικά της προβλήματα. (…)
4 Δεκεμβρίου 1944
(…) Πριν λίγο καιρό, μας καλωσόρισαν ως απελευθερωτές και γίναμε δέκτες πολύμορφων εκδηλώσεων χαράς από έναν πληθυσμό που δεν είχε νιώσει μόνο τη μπότα των Γερμανών, αλλάκαι πριν απ’ αυτούς είχε δοκιμάσει μια πολύ καλή γεύση του φασισμού και της δικτατορίας.
(…) Πριν λίγο καιρό, μας καλωσόρισαν ως απελευθερωτές και γίναμε δέκτες πολύμορφων εκδηλώσεων χαράς από έναν πληθυσμό που δεν είχε νιώσει μόνο τη μπότα των Γερμανών, αλλάκαι πριν απ’ αυτούς είχε δοκιμάσει μια πολύ καλή γεύση του φασισμού και της δικτατορίας.
Έχετε ήδη ακούσει τι υπέφεραν οι Έλληνες, εγώ δεν θα τα επαναλάβω. Λόγω κάποιων πολιτικών γεγονότων, πραγματοποιήθηκε μια διαδήλωση σε ένδειξη διαμαρτυρίας από το ΕΑΜ (τη συμμαχία των οργανώσεων της Αριστεράς στην Ελλάδα).
Ένας Θεός ξέρει για ποιο λόγο η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίοντων διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 24 άνθρωποι καινα τραυματιστούν 148.
Ένας Θεός ξέρει για ποιο λόγο η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίοντων διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 24 άνθρωποι καινα τραυματιστούν 148.
Το άμεσο αποτέλεσμα είναι αυτό που εύλογα θα περίμενε κανείς από ένα πατριωτικό, οργανωμένο, καλά εξοπλισμένο κόμμα. Η κηδεία των νεκρών πραγματοποιήθηκε χθες και η διεξαγωγή της απαιτεί περιγραφή. Χιλιάδες και χιλιάδεςάνθρωποι ακολούθησαν τη νεκρική πομπή. Κηρύχθηκε γενική απεργία και έχει επιβληθεί στρατιωτικός νόμος. Από χθες μέχρι αυτή τη στιγμή η κατάσταση έχει εκτραχυνθεί. Η Αθήνα ούτως ή άλλως είναι στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμουμεταξύ του ΕΑΜ και -ας πούμε- της κυβέρνησης. Δεν είναι κρίμα; Ένας Θεός ξέρει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όλων όσων πρόκειται να συμβούν.
Εκτός από την ύπαρξη της εξουσίας, όσο μας αφορά, εμείς δεν έχουμε πάρει μέρος επειδή είναι (έτσι μου φαίνεται εμένα), μια μάχη για την εξουσία από τις πολιτικές φατρίες Ελπίζω ότι εμείς δεν θα πάρουμε μέρος Τις τελευταίες ημέρεςβλέπω παράξενες κινήσεις-σημάδια και είμαι σίγουρος ότι η Ιστορία γράφεται -με αίμα- στην Ελλάδα. Είναι μια άθλια κατάσταση. (…)
8 Δεκεμβρίου 1944
(…) Αναρωτιέμαι αν σας λένε τα ακριβή γεγονότα ή αν οι ερωτήσεις που θα τεθούν θα απαντηθούν με ειλικρίνεια. Φοβάμαι πως όχι.
Πρώτα απ' όλα, ντρέπομαι, ντρέπομαι τρομερά για το ρόλο που ηΒρετανία παίζει εδώ. Μετά την αρχική ενέργεια της αστυνομίας που άνοιξε πυρ σε μια ειρηνική διαδήλωση, στην πόλη αντηχούν κρότοι πυροβολισμών από τουφέκια, πολυβόλα και τανκς που βάλλουν σε όλες τις συνοικίες. Την πρώτη μέρα περίπου ήταν μια αρκετάσοβαρή υπόθεση μεταξύ της αστυνομίας και του ΕΑΜ. Στη συνέχεια, μετά τις διαταγές από το Λονδίνο, πήραμε μέρος κι εμείς.
(…) Αναρωτιέμαι αν σας λένε τα ακριβή γεγονότα ή αν οι ερωτήσεις που θα τεθούν θα απαντηθούν με ειλικρίνεια. Φοβάμαι πως όχι.Πρώτα απ' όλα, ντρέπομαι, ντρέπομαι τρομερά για το ρόλο που ηΒρετανία παίζει εδώ. Μετά την αρχική ενέργεια της αστυνομίας που άνοιξε πυρ σε μια ειρηνική διαδήλωση, στην πόλη αντηχούν κρότοι πυροβολισμών από τουφέκια, πολυβόλα και τανκς που βάλλουν σε όλες τις συνοικίες. Την πρώτη μέρα περίπου ήταν μια αρκετάσοβαρή υπόθεση μεταξύ της αστυνομίας και του ΕΑΜ. Στη συνέχεια, μετά τις διαταγές από το Λονδίνο, πήραμε μέρος κι εμείς.
Δεν μπορώ να ξεχάσω ότι δώσαμε μια επίσημη διαβεβαίωση να μην παρέμβουμε στην εσωτερική πολιτική της χώρας αυτής καιεμείς ως στρατεύματα καθοδηγούμασταν από αυτή την απόφαση.Πώς έχουμε τιμήσει αυτή την επίσημη διαβεβαίωση; (…) Είμαι εδώ και έχω μια αρκετά ξεκάθαρη αντίληψη της κατάστασης. Μια ανελέητη πάλη εξαπολύεται από τη Δεξιά εναντίον της Αριστεράς.
(…) Όλο το βάρος της βρετανικής δύναμης έχει γείρει υπέρ της Δεξιάς και εναντίον της Αριστεράς.
(…) Πέρα από τις πολλές οδυνηρές περιγραφές, άκουσα ότι τα τανκς ανατίναξαν το αρχηγείο του EAM (και τους υπερασπιστές του) και είδα πολλά Spitfire[2] (σε καθημερινή δράση) να πραγματοποιούν χαμηλές πτήσεις πάνω από τα σπίτια των ανθρώπων και να ρίχνουν τις οβίδες κατά χιλιάδες πάνω τους!
Τι αξίζουν οι διαβεβαιώσεις μας προς τον ελληνικό λαό; Το αίμα μου βράζει για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν στο όνομά μας. Ένοιωσα τόσο άσχημα γι’ αυτό το θέμα που ζήτησα ακρόαση από τον διοικητή μου και του εξέθεσα τιςαπόψεις μου. Δεν μπορώ και ποτέ δεν θα μπορέσω να συμμετάσχω σε οποιαδήποτε ενέργεια εναντίον όλων των αξιών τις οποίες υποτίθεται ότι αγωνιζόμαστε να διατηρήσουμε. Μακάρι να μπορούσα να είμαι στη Βουλή των Κοινοτήτων, να ακούσω και να συμμετάσχω στη συζήτηση που καταλαβαίνω ότι θα πραγματοποιηθεί. Θα ήθελα να επιρρίψω όλη τηνντροπή για τις πράξεις μας αποκλειστικά στην κυβέρνησή μας, η οποία είναι υπεύθυνη γι’ αυτά τα εγκλήματα. Η δημοκρατία μας (ελληνική η λέξη) επιβάλλεται με μολύβι στον ελληνικό λαό. Για ποιο λόγο βρίσκομαι μακριά από τα παιδιά μου; Για ποιο λόγο η χώρα μας έχει γίνει απολυταρχική; Για ποιο λόγο η χώρα μας μάτωσε, έγινε στάχτες και ο Κύριοςξέρει τι άλλο; Ειλικρινά, είμαι πολύ σοκαρισμένος από την τροπή που πήραν τα γεγονότα - και δεν είμαι ο μόνος.
Ποιος, πριν από μόλις οκτώ εβδομάδες, θα μπορούσε να προβλέψει αυτή την κατάσταση; Πιστεύω ακράδαντα-ναι- και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η ωμή αλήθεια είναι, ότι η κυβέρνησή μας σκόπιμα και εν ψυχρώ επιβάλλει μια αντισυνταγματική κυβέρνηση σε έναν εξαιρετικά γενναίο, απελευθερωμένο σύμμαχο.
Εξ αιτίας όσων συμβαίνουν εδώ αυτή τη στιγμή, ο Χάρτης του Ατλαντικού και οι Διασκέψεις της Καζέρτας και της Τεχεράνης δεν αξίζουν ούτε μια καταραμένη δεκάρα.
Εξ αιτίας όσων συμβαίνουν εδώ αυτή τη στιγμή, ο Χάρτης του Ατλαντικού και οι Διασκέψεις της Καζέρτας και της Τεχεράνης δεν αξίζουν ούτε μια καταραμένη δεκάρα.
Το παραπάνω δεν είναι στρατιωτικό μυστικό, δεν έχουν καμμιά σχέση με τους πολεμικούς μας στόχους για τους οποίους ο λαός μας έχει υποφέρει τόσο πολύ. Η ελευθερία του ελληνικού λαού εξαφανίζεται, και μαζί και η δική μας, αν δεν είμαστε προσεκτικοί.
Εν κατακλείδι, για άλλη μια φορά ντρέπομαι για ό,τι συμβαίνει. Είναι κτηνώδες και σιχαμερό. (…)
13 Δεκεμβρίου 1944
(…) Γιατί δεν επιτρέπουμε στους Έλληνες να κάνουν εκλογές; Γιατί δεν επιμένουμε στην διάλυση όχι μόνο του ΕΛΑΣαλλά και του ΕΔΕΣ; Γιατί έχουμε παρέμβει στην εσωτερική πολιτική της Ελλάδας; (…) Αυτή η περιπέτεια απέχει πολύ από το τέλος της, αλλά να είμαι καταραμένος αν βοηθήσω την επιβολή του φασισμού (με όποιο πρόσχημα εμφανίζεται) σε οποιοδήποτε λαό. Ξέρω πολύ καλά πως αν το επιτρέψω αυτό θα είναι σα να το επιτρέπω τελικά να συμβεί στην πατρίδα μας. (…)
(…) Γιατί δεν επιτρέπουμε στους Έλληνες να κάνουν εκλογές; Γιατί δεν επιμένουμε στην διάλυση όχι μόνο του ΕΛΑΣαλλά και του ΕΔΕΣ; Γιατί έχουμε παρέμβει στην εσωτερική πολιτική της Ελλάδας; (…) Αυτή η περιπέτεια απέχει πολύ από το τέλος της, αλλά να είμαι καταραμένος αν βοηθήσω την επιβολή του φασισμού (με όποιο πρόσχημα εμφανίζεται) σε οποιοδήποτε λαό. Ξέρω πολύ καλά πως αν το επιτρέψω αυτό θα είναι σα να το επιτρέπω τελικά να συμβεί στην πατρίδα μας. (…)
20 Δεκεμβρίου, 1944
(…) Κανένα επιχείρημα δεν θα μου αλλάξει την άποψη ότι δεν έχουμε δικαίωμα (κατά την επίσημη υπόσχεσή μας) ναπαρεμβαίνουμε στην εσωτερική πολιτική της χώρας αυτής. Μιας χώρας που έχει ήδη υποστεί τρομερές δυστυχίες για τηνύπαρξή της και εκτιμά πως είναι μικρότερο το κόστος να υποφέρει περισσότερο, προκειμένου να βρει και εξασφαλίσει την αυτοέκφραση και την ελευθερία της. Αυτοί οι άνθρωποι μάς δέχτηκαν με καλή πίστη. Τα προβλήματα που είχαν,υπήρχαν πριν έρθουμε εδώ. Ήξεραν ότι θα πρέπει να τα διευθετήσουν. Ήλπιζαν και είχαν τη διαβεβαίωση μας ότι η παρουσία μας στη χώρα είχε σκοπό να την απελευθερώσει από τους Γερμανούς, να φέρει ανακούφιση, να τηναναδιοργανώσει και να την αποκαταστήσει. (…) Έγιναν απαράδεκτες προτάσεις σ' ένα λαό που χρόνια τώρα του έχουναρνηθεί το δικαίωμα να σκέφτεται ή να μιλάει ελεύθερα. (…)
22 Δεκεμβρίου 1944
(…) Γιατί, διάολε, να έχουν οι Ιταλοί ελεύθερη κυβέρνηση και στηνΕλλάδα να το αρνούμαστε αυτό; Το EAM και ο ΕΛΑΣ είναι εκείνοι που οργάνωσαν τις δυνάμεις αντίστασης για την καταπολέμηση του φασισμού κι έκαναν υπέροχα τη δουλειά τους κι εμείς τουςεγκωμιάσαμε. Οι δυνάμεις που αρνήθηκαν να συνεργαστούν στην αντίσταση εναντίον της ναζιστικής κατοχής βρίσκονται τώρα στην εξουσία. Γιατί; Οι δωσίλογοι και οι κουΐσλινγκς, κλπ, όλο και πιο σταθερά αναλαμβάνουν τα ηνία. Γιατί;
(…) Γιατί, διάολε, να έχουν οι Ιταλοί ελεύθερη κυβέρνηση και στηνΕλλάδα να το αρνούμαστε αυτό; Το EAM και ο ΕΛΑΣ είναι εκείνοι που οργάνωσαν τις δυνάμεις αντίστασης για την καταπολέμηση του φασισμού κι έκαναν υπέροχα τη δουλειά τους κι εμείς τουςεγκωμιάσαμε. Οι δυνάμεις που αρνήθηκαν να συνεργαστούν στην αντίσταση εναντίον της ναζιστικής κατοχής βρίσκονται τώρα στην εξουσία. Γιατί; Οι δωσίλογοι και οι κουΐσλινγκς, κλπ, όλο και πιο σταθερά αναλαμβάνουν τα ηνία. Γιατί;
(…) Τι στο διάολο θα πρέπει να σκέφτονται για μας αυτοί οιφτωχοδιάβολοι; Είμαστε καλύτεροι από τους Γερμανούς στα μάτια τους; Σίγουρα, τους φαινόμαστε χειρότεροι. Για όνομα του Θεού, η Βουλή των Κοινοτήτων ας δώσει πίσω στο λαό της Ελλάδας τηνελευθερία του. Γι’ αυτό πολεμούν και πεθαίνουν το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ. Να με πάρει και να με σηκώσει. εκτός από τον λόγο που έδωσε ο Μπέβιν, αν μπορώ να σκεφτώ ούτε ένα νόμιμο λόγο που να δικαιολογεί την ανάμιξή μας σ’ αυτό τον τραγικό πόλεμο. (Τώρα πια δε νομίζω ότι αυτός είναι εμφύλιος πόλεμος. Τεχνικά είναι, αλλά στην πραγματικότητα είναι το ΕΑΜ / ΕΛΑΣ εναντίον της Βρετανίας). (…)
7 Ιανουαρίου 1945
Τις τελευταίες μέρες οι μάχες έχουν σταματήσει στην Αθήνα και την Αττική.
Τις τελευταίες μέρες οι μάχες έχουν σταματήσει στην Αθήνα και την Αττική.
(…) Η Αθήνα είναι σιωπηλή από την κατάπαυση του πυρός, κλπ, αλλά τι είναι αυτό που έχει πάρει τη θέση του; Για μένα,είναι ο φασισμός. Το λέω αυτό, διότι οι άνθρωποι θα εκφραστούν μόνο σε μία κατεύθυνση, τη δεξιά. Οι αριστεροί είτε έχουν σκοτωθεί είτε έχουν διαφύγει είτε έχουν περάσει στην παρανομία. Για να ξεσηκωθούν και πάλι σε μια πιοκατάλληλη στιγμή. Θα ξεσηκωθούν και πάλι, είμαι σίγουρος. Είναι στοιχειώδες ότι δεν μπορείς να σκοτώσεις την ελευθερία. (…) Πιστεύω πως γι’ αυτήν αγωνιζόμαστε και κανείς δεν πρόκειται αργά και ύπουλα, να μου αλλάξει γνώμη.(…)
10 Ιανουαρίου 1945
(…) Όλη μου η ύπαρξη εξεγείρεται λόγω της συμμετοχής μου στην άσκηση βίας εναντίον ενός λαού που μέχρι πρόσφαταδιεκδικούσε επάξια το δικαίωμα να είναι σύμμαχος μας. (…) Πρέπει να μασήσω τα λόγια μου; Πρέπει τώρα να συμπεριφερθώ στους άνδρες και τις γυναίκες που θεωρώ συμμάχους σα να ήταν εχθροί; Πώς περιμένουν από τον ανθρώπινο εγκέφαλο να κάνει τέτοιες ακροβασίες; Ο δικός μου αρνείται πεισματικά. Μέχρι την Κυριακή 3 Δεκέμβρη,ήμουν με το νου και την καρδιά μου σύμφωνος με την παρουσία μας εδώ. Αν και είχα αρχίσει να αμφιβάλλω, ήμουνικανοποιημένος με τους λόγους που με κρατούσαν μακριά από την πατρίδα. Σήμερα δεν είμαι πια ικανοποιημένος. Αυτός ο βιασμός της πίστης υπήρξε κατάφωρος και βάναυσος. (…) Πρέπει να σηκωθώ και σιωπηρά να συμφωνήσω (γιατί μου λείπει το θάρρος) ότι αυτοί οι αντάρτες πρέπει να αναζητηθούν, να διωχθούν, να τουφεκιστούν, να σφαγιασθούν επειδή εξακολουθούν να επιμένουν ότι οι λόγοι για τους οποίους πολέμησαν από το 1940 ως το 1944 είναι οι ίδιοι ακριβώς λόγοι που τους υποχρεώνουν να συνεχίσουν να πολεμούν το 1945; (…)
(…) Όλη μου η ύπαρξη εξεγείρεται λόγω της συμμετοχής μου στην άσκηση βίας εναντίον ενός λαού που μέχρι πρόσφαταδιεκδικούσε επάξια το δικαίωμα να είναι σύμμαχος μας. (…) Πρέπει να μασήσω τα λόγια μου; Πρέπει τώρα να συμπεριφερθώ στους άνδρες και τις γυναίκες που θεωρώ συμμάχους σα να ήταν εχθροί; Πώς περιμένουν από τον ανθρώπινο εγκέφαλο να κάνει τέτοιες ακροβασίες; Ο δικός μου αρνείται πεισματικά. Μέχρι την Κυριακή 3 Δεκέμβρη,ήμουν με το νου και την καρδιά μου σύμφωνος με την παρουσία μας εδώ. Αν και είχα αρχίσει να αμφιβάλλω, ήμουνικανοποιημένος με τους λόγους που με κρατούσαν μακριά από την πατρίδα. Σήμερα δεν είμαι πια ικανοποιημένος. Αυτός ο βιασμός της πίστης υπήρξε κατάφωρος και βάναυσος. (…) Πρέπει να σηκωθώ και σιωπηρά να συμφωνήσω (γιατί μου λείπει το θάρρος) ότι αυτοί οι αντάρτες πρέπει να αναζητηθούν, να διωχθούν, να τουφεκιστούν, να σφαγιασθούν επειδή εξακολουθούν να επιμένουν ότι οι λόγοι για τους οποίους πολέμησαν από το 1940 ως το 1944 είναι οι ίδιοι ακριβώς λόγοι που τους υποχρεώνουν να συνεχίσουν να πολεμούν το 1945; (…)
12 Ιανουαρίου 1945
(…) εμείς δεν έχουμε τον παραμικρό ενδοιασμό να πολεμάμε ανελέητα με ανθρώπους οι οποίοι, κάνουν χρήση της πρόσφατα εδραιωμένης ελευθερίας τους διαδηλώνοντας. Φτωχοί ηλίθιοι! Αν ήμουν Έλληνας δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι αυτή τη στιγμή θα βρισκόμουν κι εγώ έξω στους λόφους.
(…) εμείς δεν έχουμε τον παραμικρό ενδοιασμό να πολεμάμε ανελέητα με ανθρώπους οι οποίοι, κάνουν χρήση της πρόσφατα εδραιωμένης ελευθερίας τους διαδηλώνοντας. Φτωχοί ηλίθιοι! Αν ήμουν Έλληνας δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι αυτή τη στιγμή θα βρισκόμουν κι εγώ έξω στους λόφους.
Καταπατώντας την εμπιστοσύνη που μάς έδειξαν, είμαι βέβαιος ότι έχουμε προκαλέσει την καχυποψία πολλών εθνών, εκ των οποίων κανένα δεν έχει ούτε έναν λόγο να μας εμπιστευθεί.
(…) Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κρυφτώ ή να φορέσω παρωπίδες.
Χθες βράδυ υπεγράφη ανακωχή από το στρατηγό Σκόμπυ, από τη μία πλευρά και τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ από την άλλη. Αυτή είναι καλή είδηση, επειδή οι δυνάμεις που συσπειρώθηκαν κατά του ΕΑΜ ήταν πανίσχυρες.
24 Ιανουαρίου 1945
Στο τελευταίο μου γράμμα έβαλα και δυο φωτογραφίες οι οποίεςελπίζω να έφτασαν με ασφάλεια. Και οι δύο τραβήχτηκαν στη διάρκεια των ταραχών από το μπαλκόνι του καταλύματός μας. Σεμια απ’ αυτές, μπορεί να δει κανείς ανθρώπους να περπατούν στους δρόμους από κάτω. Αυτό δείχνει ότι η τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα νακυκλοφορούν, με κάποιο κίνδυνο για τον εαυτό τους. Σας εσωκλείωδύο ακόμα που τραβήχτηκαν από τον ίδιο χώρο με θέα προς την περίφημη Πλατεία Συντάγματος - έρημη. Στο βάθος μπορεί να φανείτο βασιλικό παλάτι από την οροφή του οποίου η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά των ανθρώπων που διαδήλωναν υπέρ του ΕΑΜ στις 3Δεκεμβρίου του προηγούμενου χρόνου. Κοιτάζοντας από το μπαλκόνι μας, έβλεπα στην πλατεία μια κινούμενη κόκκινη μάζα.Κόκκινα πανό, σημαίες, σφυροδρέπανα, ανθρώπους με κόκκινα καπέλα και κόκκινα μαντίλια. Έχουν εξαφανιστεί, τους πήρε ο άνεμος, αλλά σαν τον άνεμο, χωρίς αμφιβολία, θα επιστρέψουν. (…)
Στο τελευταίο μου γράμμα έβαλα και δυο φωτογραφίες οι οποίεςελπίζω να έφτασαν με ασφάλεια. Και οι δύο τραβήχτηκαν στη διάρκεια των ταραχών από το μπαλκόνι του καταλύματός μας. Σεμια απ’ αυτές, μπορεί να δει κανείς ανθρώπους να περπατούν στους δρόμους από κάτω. Αυτό δείχνει ότι η τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα νακυκλοφορούν, με κάποιο κίνδυνο για τον εαυτό τους. Σας εσωκλείωδύο ακόμα που τραβήχτηκαν από τον ίδιο χώρο με θέα προς την περίφημη Πλατεία Συντάγματος - έρημη. Στο βάθος μπορεί να φανείτο βασιλικό παλάτι από την οροφή του οποίου η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά των ανθρώπων που διαδήλωναν υπέρ του ΕΑΜ στις 3Δεκεμβρίου του προηγούμενου χρόνου. Κοιτάζοντας από το μπαλκόνι μας, έβλεπα στην πλατεία μια κινούμενη κόκκινη μάζα.Κόκκινα πανό, σημαίες, σφυροδρέπανα, ανθρώπους με κόκκινα καπέλα και κόκκινα μαντίλια. Έχουν εξαφανιστεί, τους πήρε ο άνεμος, αλλά σαν τον άνεμο, χωρίς αμφιβολία, θα επιστρέψουν. (…)
1 Φεβρουαρίου 1945
(…) Νομίζω ότι είναι λογικό να πούμε ότι για το λαό της Ελλάδας η ζωή είναι χειρότερη από ποτέ. Για μια σύντομηπερίοδο από την ώρα που έφυγαν οι Γερμανοί μέχρι την ώρα που ήρθαμε εμείς στη χώρα απόλαυσαν την ελευθερία του λόγου. Σίγουρα το έχασαν αυτό. (…)
(…) Νομίζω ότι είναι λογικό να πούμε ότι για το λαό της Ελλάδας η ζωή είναι χειρότερη από ποτέ. Για μια σύντομηπερίοδο από την ώρα που έφυγαν οι Γερμανοί μέχρι την ώρα που ήρθαμε εμείς στη χώρα απόλαυσαν την ελευθερία του λόγου. Σίγουρα το έχασαν αυτό. (…)
10 Φεβρουαρίου 1945
(…) Η Ελλάδα με έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό. Εννοώ μέσα από τις εμπειρίες μου, παρατηρώντας από πρώτο χέρι ένα λαϊκό κίνημα -ειλικρινές στην πολιτική του και καθαρό- να καταστέλλεται βίαια. Εάν η Ελλάδα είναι ο καθρέφτης αυτού που μας περιμένει στο μέλλον, τότε οι προοπτικές μας δεν είναι καθόλου καλές.
(…)
Μετάφραση - Επιμέλεια : Παναγιώτης Ζαβουδάκης
Στο επόμενο: Οι βρετανοσοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης
