Στο μέσο ενός πρωτοφανούς καταιγισμού νέων όρων κι εννοιών είχε βρεθεί ο ανταποκριτής των Financial Times στις Βρυξέλλες τον Ιούνιο του 2011, με αφορμή την συζήτηση που διεξήχθη κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ των προέδρων και πρωθυπουργών της ΕΕ. Θέμα ήταν η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης ενώ είχε προηγηθεί η παρουσίαση 14 διαφανειών από τον τότε πρόεδρο της Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο για τις διαφορές μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ σε ό,τι αφορά τις επιπτώσεις και τον χειρισμό της κρίσης. «Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Ζαν Κλοντ Τρισέ, ζητούσε ένα “υπουργείο Οικονομικών για την ένωση”. Ο γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζύ ζητούσε μια “αληθινή ευρωπαϊκή κυβέρνηση”. Ακόμη κι ο βρετανός υπουργός Οικονομικών, Τζορτζ Όσμπορν, είχε συγχρονιστεί, υποστηρίζοντας ότι η δημοσιονομική ένωση ήταν η “ανελέητη λογική” ενός ενιαίου νομίσματος», περιέγραφε στο ρεπορτάζ του στην βρετανική εφημερίδα στις 21 Αυγούστου 2011. Και συνέχιζε: «Ο Μ. Μπαρόζο πρόσφατα αποκάλυψε, με πολλές τυμπανοκρουσίες, έναν όρο που προκαλεί σύγχυση, το “Ευρωπαϊκό Εξάμηνο”, όπου για πρώτη φορά θα δοθεί στις Βρυξέλλες η εξουσία να αναπροσαρμόζουν τους εθνικούς προϋπολογισμούς και ανά χώρα να παραγγέλνουν νέα μέτρα για να εναρμονίζονται οι εθνικές πολιτικές».
Του Λεωνίδα Βατικιώτη
Τρία χρόνια μετά κι ενώ το αρχικό σάστισμα των ηγετών της ΕΕ έχει αντικατασταθεί από επίδειξη αποφασιστικότητας και πυγμής, έχουν αλλάξει πολλά. Το σημαντικότερο είναι πως όσα εν πολλοίς δοκιμαστικά λέγονταν τότε πλέον έχουν ψηφιστεί κι αποτελούν ακόμη κι εθνική νομοθεσία. Όχι μόνο ευρωπαϊκή. Μεταξύ αυτών και το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο. Η καθοριστική σημασία που θα έχει στο εξής στην ευρωπαϊκή ατζέντα ήρθε στην επιφάνεια με αφορμή την σύνθεση της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το καθήκον του ελέγχου και αναμόρφωσης, όπου είναι αναγκαίο, των κρατικών προϋπολογισμών, όπως εν συντομία μπορεί να περιγραφεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο, ανατέθηκε στον πρώην Λετονό πρωθυπουργό, Βαλντίς Ντομπρόβσκι, που αναγκάστηκε να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία στη χώρα του εξ αιτίας της οργής των συμπολιτών του απέναντι στο πρόσωπό του. Παρότι η Λετονία είναι το νεώτερο μέλος της ευρωζώνης, του ανατέθηκε η θέση του αντιπροέδρου για το ευρώ λόγω της προθυμίας του να υπεραμυνθεί κάθε γερμανικής ιδέας. Μια επιλογή που παραμένει σταθερή στον χρόνο για τις ελίτ των Βαλτικών χωρών από την εποχή που επάνδρωναν τα τάγματα των SS, μέχρι σήμερα που η γερμανοδουλεία ενδύεται τα γκρίζα κουστούμια της τεχνοκρατίας. Το εύρος των αρμοδιοτήτων του φαίνεται από τους Επιτρόπους που θα υπάγονται και θα λογοδοτούν στον Λετονό: Μαριάν Τίσεν (Απασχόλησης, κοινωνικών υποθέσεων, ειδίκευσης και εργατικής κινητικότητας), Τζόναθαν Χιλ (Χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και ένωση κεφαλαιαγορών), Ελζμπιέτα Μπένκοβσκα (Εσωτερικής αγοράς, βιομηχανίας, καινοτομίας και μικρομεσαίων επιχειρήσεων), Τιμπόρ Ναβρασίτς (Εκπαίδευσης, πολιτισμού, νεολαίας και ιθαγένειας), Κορίνα Κρέτου (περιφερειακής πολιτικής) και – το …καλύτερο – Πιέρ Μοσκοβισί (Οικονομικών και χρηματοοικονομικών υποθέσεων, φορολογίας και τελωνείων). Η Γαλλία εξασφάλισε μεν το πόστο που διακαώς επιθυμούσε αλλά σε ένα τέτοιο πλαίσιο (υπαγωγής στον Λετονό) που όχι μόνο μετριασμό της λιτότητας δεν υπόσχεται, αλλά ισοδυναμεί και με προσβολή στη Γαλλία. Όχι απλά κρύο, σαπισμένο πιάτο η εκδίκηση των ηττημένων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου…
Κανόνας τα πρόστιμα
Η ευρεία γκάμα των θεμάτων που άπτονται του αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπεύθυνου για το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο είναι δηλωτική της έκτασης των αλλαγών που θα επιφέρει η εφαρμογή του μέτρου για πρώτη φορά φέτος. Η αλήθεια είναι πως το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο μπορεί να θεσμοθετήθηκε στο πλαίσιο του Δημοσιονομικού Συμφώνου που αποφασίστηκε σε Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις 2 Μαρτίου 2012 και να τέθηκε σε ισχύ την 1ηΙανουαρίου 2013, ωστόσο πολύ πριν είχε διαμορφωθεί ένα σύστημα συντονισμού της γενικής οικονομικής πολιτικής και δημοσιονομικής πειθαρχίας με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (1997, 2005). Η αυστηροποίηση του πλαισίου δηλαδή που αποφασίστηκε στο αποκορύφωμα της κρίσης δεν χρειάστηκε να κάνει τίποτε άλλο από το να ενεργοποιήσει όρους που είχαν ήδη συμφωνηθεί και να καθορίσει τις διαδικασίες τιμωρίας των «απείθαρχων κρατών-μελών». Η ουσιώδης διαφορά που επιτεύχθηκε εδώ σε σχέση με το παρελθόν είναι η αρχή της «αντίστροφης πλειοψηφίας». Μέχρι πρόσφατα μπορούσαν όλα μαζί τα κράτη – μέλη της ΕΕ και το καθένα ξεχωριστά να παραβιάζουν τις συνθήκες ωστόσο οι κυρώσεις ενεργοποιούνταν εάν ένα κράτος μέλος έθετε θέμα. Και τότε μάλιστα απαιτούταν ειδική, αυξημένη πλειοψηφία για να επιβληθούν κυρώσεις. Τώρα γίνεται ακριβώς το αντίθετο: Οι κυρώσεις θα επιβάλλονται αυτόματα και η μη επιβολή τους θα επιτυγχάνεται μόνο αν το αποφασίζει η πλειοψηφία των υπουργών Οικονομικών.
Περνώντας στην ουσία των αλλαγών, πρώτα και κύρια είναι ο κανόνας του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, που χαρακτηρίζεται και «χρυσός κανόνας». Στο πλαίσιο του το διαρθρωτικό έλλειμμα των προϋπολογισμών περιορίζεται στο 0,5% του ΑΕΠ. Το δεύτερο μέτρο σχετίζεται με την δέσμευση όσων κρατών μελών έχουν δημόσιο χρέος άνω του 60%, να μειώνουν το υπερβάλλον χρέος κάθε χρόνο κατά 1/20 (άρθρο 4 Δημοσιονομικού Συμφώνου). Ποσό που για την Ελλάδα ισοδυναμεί με 12 δισ. ευρώ περίπου ετησίως ή τα δύο τρίτα των δαπανών για μισθούς στο δημόσιο. Για να υλοποιηθεί επομένως ο στόχος μείωσης του χρέους κατά 1/20 πρέπει να απολυθούν σε μία χρονιά τα δύο τρίτα των δημοσίων υπαλλήλων! Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή συνεχίσουν να εμφανίζονται ελλείμματα τότε όχι μόνο επιβάλλεται πρόστιμο ίσο με το 0,2% του ΑΕΠ, αλλά διακόπτεται κι η χορήγηση πόρων από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Επομένως ο έλεγχος των προϋπολογισμών σε ένα καθεστώς ενισχυμένης και προληπτικής εποπτείας θα γίνεται με κριτήριο την υλοποίηση των παραπάνω στόχων: εκμηδένιση ουσιαστικά του ελλείμματος και γενναία μείωση του δημόσιου χρέους.
Η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου που έχει αποφασιστεί και θα μπει για πρώτη φορά φέτος σε λειτουργία κάνει την χειρότερη ελληνική γραφειοκρατία να φαντάζει με βόλτα στο πάρκο της Βουλόνης. Προκαλεί ζαλάδα όσες φορές κι αν το διαβάσεις, πείθοντας τους πάντες ότι είναι ένα σχέδιο 100% γερμανικής έμπνευσης. (Εδώ ανάρτηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Τυπικά ξεκινάει το Νοέμβριο όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει την Ετήσια Επισκόπηση Μεγέθυνσης (Annual Growth Survey) και την Έκθεση του Μηχανισμού Επαγρύπνησης (Alert Mechanism Report). Ολοκληρώνεται τον Μάιο όταν η Επιτροπή προτείνει τις Ειδικές συστάσεις για κάθε χώρα (Country Specific Recommendations), τις οποίες τον Ιούνιο οι υπουργοί και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τις συζητούν και αποδέχονται τα συμπεράσματά τους ενώ από τον Αύγουστο μέχρι τον Οκτώβριο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναλαμβάνει την εφαρμογή τους.
Διαρκής λιτότητα
Στα βουνά της χαρτούρας και τις χιλιάδες ώρες συνεδριάσεων θα συνθλιβούν οι τελευταίες κοινωνικές δαπάνες που έχουν απομείνει στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο δεν είναι παρά ένας μηχανισμός διαρκούς λιτότητας, έξωθεν μάλιστα επιβαλλόμενης έτσι ώστε να θωρακίζονται οι κυβερνήσεις των κρατών μελών από την πίεση της κοινωνίας και τις διεκδικήσεις του εργατικού κινήματος για αυξήσεις στους μισθούς, περισσότερα σχολεία και νέες προσλήψεις στα νοσοκομεία. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο σώζει τον κάθε Σαμαρά και Βενιζέλο καθώς με την μεγαλύτερη άνεση στο εξής θα υποδεικνύουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Λετονό ως υπαίτιους της λιτότητας. Δημιουργεί επίσης το περιθώριο για άφθονη δημαγωγία, όπως έκανε για παράδειγμα ο υπουργός Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης, στο Βήμα την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου, δηλώνοντας ότι «ο κύκλος των μνημονίων φτάνει στο τέλος του». Μα αν θα έπρεπε η Ελλάδα να εμφανίσει ισοσκελισμένο προϋπολογισμό το 2013 όφειλε να εξαφανίσει από τις δημόσιες δαπάνες έξοδα ύψους 23,1 δισ. ευρώ (12,7% του ΑΕΠ). Τόσο ήταν το έλλειμμα, σύμφωνα με την οριστική ανακοίνωση της Eurostat (23 Απριλίου 2014), που αποτελεί σημείο αναφοράς. Ισοσκελισμένος προϋπολογισμός για το 2013 σήμαινε να καταργηθούν ολοσχερώς οι δαπάνες του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλειας και Πρόνοιας (14,25 δις. ευρώ), του υπουργείου Υγείας (5,48 δισ. ευρώ) και του Υπουργείου Εσωτερικών (3,61 δις. ευρώ).
Η λιτότητα επομένως θα συνεχίζεται επ’ άπειρον ακόμη και χωρίς μνημόνια λόγω των μηχανισμών εποπτείας και διαρκούς παρέμβασης που δημιουργήθηκαν κάτω από την ταμπέλα της «νέας οικονομικής διακυβέρνησης» που κάτω από τον τεχνοκρατικό μανδύα κρύβει την πιο αιματηρή λιτότητα. Το αυστηρό πλαίσιο που εισήχθη εν κρυπτώ στην ελληνική νομοθεσία (έτσι ώστε όλες οι κυβερνήσεις που συμφώνησαν να μην αναλάβουν το πολιτικό κόστος) περιγραφόταν με σαφή τρόπο στην τριμηνιαία έκθεση Οκτώβρη-Δεκέμβρη 2013 του Γραφείου προϋπολογισμού της Βουλής (εδώ η έκθεση) όπου έγραφε: «στο μέλλον κάθε ελληνική κυβέρνηση, ανεξάρτητα αν υπογραφεί νέο μνημόνιο, θα πρέπει να κινείται εντός των νέων κανόνων οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής» (σελ. 68). Στην επόμενη δε σελίδα αναφέρει πως: «η παραμονή στη ευρωζώνη οριοθετεί σήμερα τις δυνατότητες της χώρας με διαφορετικό τρόπο από το παρελθόν λόγω των θεσμικών (και άλλων) εξελίξεων. Η επιλογή αυτή έχει αναμφίβολα υψηλό κόστος».
Εν κατακλείδι, το τέλος της λιτότητας δεν ισοδυναμεί με το τέλος των Μνημονίων, ούτε με εύηχες υποσχέσεις «να μη ζήσουμε σαν δούλοι» που περιορίζουν την ανακούφιση από την λαίλαπα της λιτότητας στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, εκφυλίζοντας την αριστερή πολιτική σε φιλανθρωπικό έργο. Αυστηρή προϋπόθεση για το τέλος της λιτότητας είναι η σύγκρουση κι η έξοδος από την ευρωζώνη και την ΕΕ. Η απόκρυψη αυτής της πραγματικότητας κι η ωραιοποίηση της κατάστασης στρώνει το δρόμο για την αποδοχή και την υιοθέτηση της δρακόντειας λιτότητας.
