«Ένας κόσμος ο οποίος φωτίζεται 24/7 και στον οποίο δε υπάρχουν σκιές είναι η έσχατη καπιταλιστική χίμαιρα της μεταϊστορίας, του εξορκισμού της ετερότητας που είναι ο κινητήριος μοχλός των ιστορικών αλλαγών» υποστηρίζει ο Τζόναθαν Κρέιρι στο εξαιρετικό βιβλίο του 24/7 ο ύστερος καπιταλισμός και το τέλος του ύπνου (εκδ. Α.Α. Λιβάνη, 2014).
Δεν είναι η πρώτη φορά που διεισδυτικές και ρηξικέλευθες αναλύσεις εξετάζουν τον χρόνο υπό το πρίσμα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Το έργο του Ε.Π. Τόμσον (Χρόνος, εργασιακή εμπειρία και βιομηχανικός καπιταλισμός, Νησίδες, 1994 – 1967 χρονολογία πρώτης έκδοσης) αποτελεί μια θεμελιώδη πραγμάτευση των παραμορφώσεων που δέχτηκε ο χρόνος με την εμφάνιση και την εδραίωση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ
Το βιβλίο ωστόσο του Τζόναθαν Κρέιρι, 24/7 Ο ύστερος καπιταλισμός και το τέλος του ύπνου (Α.Α. Λιβάνη 2014 – 2013 πρώτη έκδοση) εξετάζει και αναλύει τις βίαιες αναπροσαρμογές που έχουν συντελεστεί στο χρόνο υπό το πρίσμα των σαρωτικών καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων των τελευταίων δεκαετιών. Πρόκειται για ένα έργο ριζοσπαστικό και πρωτότυπο, που αναβαθμίζει την μαρξιστική κριτική στην καθημερινότητα καταφέρνοντας να αναλύσει κορυφαίες αλλαγές που έχουν συμβεί στην οικονομία, τις εργασιακές σχέσεις, την διασκέδαση ακόμη και τον τρόπο που διεξάγονται οι σύγχρονοι πόλεμοι με κριτήριο την ουσιαστική υπαγωγή όλων των σφαιρών ανθρώπινης δράσης στους νόμους επέκτασης του κεφαλαίου.
Εν αρχή ην ο …πόλεμος, υποστηρίζει ο συγγραφέας Τζόναθαν Κρέιρι, που είναι καθηγητής Σύγχρονης Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και συνιδρυτής των σημαντικών εκδόσεων Zone Books. Σειρά προηγμένων στρατιωτικών εφαρμογών και πειραμάτων που ως απώτερο στόχο έχουν την κατάργηση του τυπικού χωρισμού της μέρας σε ώρες εργασίας, ξεκούρασης και ύπνου, από την δημιουργία άυπνων στρατιωτών που θα επιτρέπουν την διεξαγωγή επιχειρήσεων ακόμη κι επί επτά συνεχόμενες ημέρες, μέχρι την δημιουργία του συστήματος της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ συγκέντρωσης πληροφοριών Βλέμμα της Γοργούς που επιτρέπει τον βομβαρδισμό του Αφγανιστάν κυρίως τις νυχτερινές ώρες, στο πλαίσιο ενός ψυχολογικού πολέμου, αποτελούν τον «προπομπό του άυπνου εργαζόμενου ή καταναλωτή… Καθώς εδώ και αρκετά χρόνια οι αγορές λειτουργούν με το πρότυπο 24/7 (24 ώρες το 24ωρο επί 7 ημέρες) και έχουν δημιουργηθεί παγκόσμιες υποδοχές για συνεχή εργασία και κατανάλωση, δημιουργείται πλέον ένα ανθρώπινο υποκείμενο που θα είναι σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό εναρμονισμένο μαζί τους».
«Στο παγκόσμιο νεοφιλελεύθερο παράδειγμα ο ύπνος είναι για τους χαμένους»
Ο Κρέιρι προσφεύγει στον Μαρξ για να δείξει ότι η αναδιοργάνωση του χρόνου ταυτίζεται με τον καπιταλισμό. Η τοποθέτηση φανοστατών για παράδειγμα το 1880 αποτέλεσε ένα συμβατικό σημείο τομής καθώς μείωσε τους κινδύνους ενώ ταυτόχρονα αύξησε το χρόνο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και κατ’ επέκταση της κερδοφορίας. Υπογραμμίζει όμως ότι μόνο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο κι ειδικότερα μετά το ’80 ο ύπνος εξελίσσεται σε μια «δυσάρεστη παρεμβολή» καθώς διακόπτει την εργασία και την κατανάλωση, σηματοδοτώντας μια πρόσκαιρη αλλά σταθερά επαναλαμβανόμενη διακοπή στην εκμετάλλευση και την δυνατότητα πραγμοποίησης της υπεραξίας, δηλαδή την αέναη πώληση υπηρεσιών κι εμπορευμάτων. Το συμβατικό σημείο τομής είναι η εμφάνιση της δεύτερης γενιάς τηλεοράσεων, που παύουν να είναι μηχανικοί πομποί ενημέρωσης και ψυχαγωγίας. Η ανάδυση του διαδικτύου ωθεί αυτήν την δυναμική στα άκρα της με την κυριαρχία επιχειρήσεων (Google, Facebook, κ.α.) που συναγωνίζονται στην αιχμαλωσία του βλέμματος και την διαχείριση των ψυχικών διακυμάνσεων με ζητούμενο την πώληση προϊόντων. Κι όλα αυτά ενώ η διάκριση εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου έχει εξαφανισθεί.
«Ο ύπνος είναι μια ασυμβίβαστη διακοπή της κλοπής του χρόνου μας από τον καπιταλισμό. Οι περισσότερες από τις ανάγκες της ανθρώπινης ζωής που φαινομενικά δεν επιδέχονται μείωσης –πείνα, δίψα, σεξουαλική επιθυμία και, πρόσφατα, η ανάγκη της φιλίας– έχουν αποκτήσει εμπορευματοποιημένες ή χρηματοποιημένες μορφές. Καθώς ο ύπνος αντιπροσωπεύει μια ανθρώπινη ανάγκη και ένα χρονικό διάλλειμα που δεν μπορούν να αποικιστούν και να τεθούν στην υπηρεσία της μηχανής της κερδοφορίας, παραμένει μια ανάρμοστη ανωμαλία και ένας χώρος κρίσης στο παγκόσμιο παρόν. Παρά τις επιστημονικές έρευνες ο ύπνος ματαιώνει και ανατρέπει όλες τις στρατηγικές εκμετάλλευσης ή αναδιαμόρφωσης του. Η αδιανόητη πραγματικότητα είναι ότι καμία οικονομική αξία δεν μπορεί να εξαχθεί από αυτόν», αναφέρει από τις πρώτες κιόλας σελίδες ο συγγραφέας, περιγράφοντας την διακύβευση: Πως θα επεκταθούν τα φυσικά όρια στην εκμετάλλευση της εργατικής τάξης, για τα οποία μίλαγε ο Μαρξ, υποδεικνύοντας ένα όριο στην εκμετάλλευση.
Η ανάλυση του Κρέιρι για την «βιοαπορρύθμιση» είναι συναρπαστική γιατί κινείται σε πολλά και διαφορετικά πεδία αναλύοντας πχ έργα της ζωγραφικής (Τζόζεφ Ράιτ), της λογοτεχνίας (Φραντς Κάφκα) και του κινηματογράφου (Αντρέι Ταρκόφσκι) σε μια προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσει την εποχή που δημιουργήθηκαν καθώς και τις πιο σύγχρονες εξελίξεις στο χώρο των υπολογιστών τονίζοντας την κυριαρχία των ατομικών εμπειριών σε βάρος των συλλογικών. «Ο χρόνος 24/7 διαμορφώνεται γύρω από τους ατομικούς στόχους της ανταγωνιστικότητας, της ανέλιξης, της απόκτησης υλικών αγαθών, της προσωπικής ασφάλειας και της ευζωίας σε βάρος των άλλων» υποστηρίζει ο Κρέιρι εντάσσοντας την έκρηξη των σχετικών τεχνολογιών την δεκαετία του ’80 που δεν αποθέωσε μόνο την ατομικότητα, αλλά επίσης στιγμάτισε κάθε συλλογική και κοινοτική διεκδίκηση και εμπειρία καταχωρώντας τα ακόμη και στη σφαίρα του κινδύνου (πχ οτοστόπ).
Μεταξύ πολλών άλλων ξεχωρίζουν η κριτική που ασκεί στην φροϋδική ερμηνεία για τα όνειρα και στην υπερβολική σημασία που αποδίδεται στο διαδίκτυο για την οργάνωση της πολιτικής πάλης. Συνοπτικά είναι ένα βιβλίο που χωρίς να καταφεύγει σε κοινοτοπίες αποδομεί τις πολλά υποσχόμενες αλλαγές του σύγχρονου καπιταλισμού σπείροντας το ζιζάνιο της αμφιβολίας ακόμη και στο άβατο των πολυδιαφημισμένων τεχνολογικών θαυμάτων: «Δεν απαγορεύεται μόνο η άσκηση κριτικής στην επιβεβλημένη τεχνολογική κατανάλωση, αλλά ακόμη και η περιγραφή του πώς οι υφιστάμενες τεχνολογικές δυνατότητες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών, αντί να αποτελούν τα προαπαιτούμενα του κεφαλαίου και τη αυτοκρατορίας». Παρότι πολύ σημαντικές αλλαγές στον χρόνο εργασίας των τελευταίων δεκαετιών και τις οργανικές πλέον ελαστικότητες του δεν εξετάζονται, το βιβλίο του Κρέιρι συμβάλει στην ερμηνεία του κόσμου μας, από μια κριτική ακόμη και αντικαπιταλιστική σκοπιά.
