Σε σημείο καμπής για την παγκόσμια οικονομία εξελίσσεται το εξοντωτικό πρόστιμο ύψους 9 δισ. δολαρίων, που επέβαλαν οι αμερικανικές αρχές στην γαλλική τράπεζα BNP Paribas, που είναι η μεγαλύτερη τράπεζα της Γαλλίας και μια από τις πέντε μεγαλύτερες στον κόσμο, με βάση το ενεργητικό της.
ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ
Το πρόστιμο που επέβαλλε η Ουάσινγκτον είχε καθαρά πολιτικό σκεπτικό. Η BNP Paribas, με 190.000 εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο και 34 εκ. πελάτες, τιμωρήθηκε γιατί δεν έγινε όργανο επιβολής της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Το ολίσθημά της αφορούσε τη διενέργεια συναλλαγών με την Κούβα, το Ιράν και το Σουδάν, τρεις χώρες που βρίσκονται σταθερά στο στόχαστρο της επεκτατικής αμερικάνικης πολιτικής, επί πολλές δεκαετίες. Αρκεί μια ματιά στο σκεπτικό της καταδικαστικής απόφασης για να γίνει αντιληπτός ο αυθαίρετος, τιμωρητικός χαρακτήρας του προστίμου. Αναφέρεται ενδεικτικά στο κεφάλαιο της απόφασης που αφορά στην Κούβα (Statement of facts, United States District Court, Southern District of New York, United States of America –v.- BNP Paribas, SA Defendant) ότι με βάση νόμους του 1960 και 1962 η κυβέρνηση των ΗΠΑ επιβάλλει εμπάργκο κατά της Κούβας «επειδή η Κούβα απειλεί την ασφάλεια των ΗΠΑ και του ημισφαιρίου» (παρ. 11)! Η γαλλική τράπεζα επομένως τιμωρείται επειδή υπονομεύει την ασφάλεια των ΗΠΑ, με βάση μάλιστα νόμους που ψηφίστηκαν επί Κένεντυ. Η δε απόφαση σχετικά με το Ιράν και το Σουδάν στηρίζεται σε πιο πρόσφατους νόμους του Κλίντον και του Μπους!
Από τον Κένεντυ στον Ομπάμα
Αν το πρώτο επομένως συμπέρασμα αφορά την γελοιότητα του σκεπτικού, το δεύτερο αφορά την συνέχεια της αμερικανικής πολιτικής. Προς οικτρή διάψευση εκείνων των Ευρωπαίων που πίστευαν ότι η απομάκρυνση του Μπους και η εκλογή του Ομπάμα θα σηματοδοτήσει μια πιο συμμετρική, λιγότερη μονομερής εξωτερική πολιτική από την μεριά της Ουάσιγκτον, το μήνυμα που στέλνει το πρόστιμο στην BNP Paribas είναι ότι όποιος δεν ακολουθεί και δεν εφαρμόζει, με ενεργητικό μάλιστα τρόπο, την απειλητική για την διεθνή σταθερότητα εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ θα εξοντώνεται. Η εμμονή μάλιστα της Ουάσινγκτον να «ταράζει» με πρόστιμα τις ευρωπαϊκές τράπεζες υπογραμμίζει την απόφασή της να χρησιμοποιεί μέχρι τέλους τα συγκεκριμένα εργαλεία, ως μέσα άσκησης πολιτικής κι επίσης ως μέσο στήριξης των αμερικανικών τραπεζών, στο πλαίσιο του λυσσαλέου ανταγωνισμού τους με τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αρκεί να αναφερθούν τα πρόσφατα πρόστιμα ύψους 2,6 δισ. ευρώ στην ελβετική Credit Suisse 80 εκ. δολ. στην ολλανδική ABN Amro και 1,9 δισ. την βρετανική HSBC. Θα έτριβαν τα χέρια τους στο Μανχάταν με την κοινοποίηση των σχετικών αποφάσεων… Πολιτικά υποκινούμενοι επίσης είναι κι οι 6 γύροι οικονομικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν εναντίον της Ρωσίας, πριν μάλιστα καταρριφθεί το αεροπλάνο των μαλαισιανών αερογραμμών σε ουκρανικό έδαφος που είχε την ατυχία να φέρει τα χαρακτηριστικά χρώματα της Ρωσίας: κόκκινο και μπλε… Το ζητούμενο από την μεριά της Ουάσινγκτον με αφορμή τις κυρώσεις εναντίον των τεσσάρων ρώσικων οικονομικών κολοσσών (Rosneft, Gazprombank, Novatek και VEB) είναι να κοντύνει την οικονομική επιρροή της Ρωσίας και στη συνέχεια να την περιθωριοποιήσει, προς όφελος των ιδιοτελών της συμφερόντων. Κάτι που βραχυπρόθεσμα το επιτυγχάνει αν κρίνουμε από την θεαματική πτώση του δείκτη του ρωσικού χρηματιστηρίου, της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ρουβλιού έναντι του δολαρίου και της ανόδου του κόστους του ρωσικού δανεισμού.
Αντιδράσεις στη Γαλλία
Ακόμη και μεσοπρόθεσμα όμως τα πράγματα για τα αμερικανικά γεράκια είναι πιο δύσκολα απ’ όσο φαίνονται. Οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν στην Ευρώπη και δη την Γαλλία ήταν οξύτατες, λόγω μάλιστα του γεγονότος ότι η BNP Paribas δεν έκανε πολιτική όταν συναλλασσόταν με το Ιράν. Mπίζνες έκανε (όπως θα ήθελαν αλλά δεν μπορούν να κάνουν πολλές αμερικάνικες τράπεζες) η προαγωγή κι η προστασία των οποίων ενέχει θέση θρησκείας, υποτίθεται, στο σύστημα αξιών της Ουάσινγκτον. Πολύ χαρακτηριστικά, ο γάλλος υπουργός Οικονομικών ζήτησε μια «νέα ισορροπία» μεταξύ των νομισμάτων στις παγκόσμιες πληρωμές. Σε συνέντευξή του στην βρετανική εφημερίδα Financial Times, στις 6 Ιουλίου, τόνισε το παράδοξο της χρήσης του δολαρίου ακόμη και σε συναλλαγές μεταξύ Ευρωπαίων όταν, για παράδειγμα, αφορούν αγοραπωλησίες αεροπλάνων. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο διευθύνων σύμβουλος της γαλλικής πετρελαϊκής πολυεθνικής Total πρότεινε να συνεχίσει μεν η αποτίμηση των συμβολαίων στο πετρέλαιο να γίνεται σε δολάρια, αλλά οι συναλλαγές να γίνονται στο εξής σε ευρώ, στη βάση της καθημερινά διαμορφούμενης συναλλαγματικής ισοτιμίας. Ρωσία και Κίνα αποδείχθηκαν πολύ πιο θαρραλέες από τους Ευρωπαίους, με την απόφαση τους να απεμπλακούν από το δολάριο στο πλαίσιο της γιγαντιαίας αξίας συμφωνίας τους, ύψους 450 δις. δολ, με βάση την οποία η Κίνα θα προμηθεύεται φυσικό αέριο από την ανατολική Σιβηρία για τα επόμενα 30 χρόνια.
Το πρόβλημα των Ευρωπαίων βρίσκεται στην «αφλογιστία» του ευρώ, την αδυναμία του να αποτελέσει ένα μέσο συναλλαγών και αποθεματοποίησης ισάξιο του δολαρίου. Τα στοιχεία που έδωσε πρόσφατα στην δημοσιότητα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι εξόχως αποκαλυπτικά και συνάμα απογοητευτικά για όσους ήλπιζαν πως αρκούσε η εισαγωγή του ευρώ ώστε σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα αν όχι να υποκαταστήσει, τουλάχιστον να αμφισβητήσει το δολάριο. Όπως φαίνεται στον πίνακα που παραθέτουμε, 14 χρόνια μετά την υιοθέτησή του το ευρώ κατέχει τα ίδια ποσοστά, της τάξης του 25%, στο «καλάθι» των νομισμάτων που επιλέγονται ως συναλλαγματικά αποθέματα. Ενώ, η μικρή μείωση που καταγράφει το δολάριο (από 65% σε 61%) αποτελεί περισσότερο πηγή ανησυχίας για τους Ευρωπαίους παρά αισιοδοξίας, λόγω του ότι τα μερίδια του κατατρώγονται από την (ανταγωνιστική προς το ευρώ) βρετανική λίρα (που αύξησε την συμμετοχή της) και τα «άλλα νομίσματα», που αντιπροσωπεύουν την ένταξη και την ενεργή συμμετοχή στο οικονομικό ανταγωνισμό νέων κρατών. Το «άνοιγμα» επομένως του παιχνιδιού γίνεται ανεξάρτητα από την Ευρώπη, που δεν εισπράττει κανένα επιπλέον όφελος από την μεγέθυνση της οικονομικής πίτας.
Οι αιτίες της αφλογιστίας του ευρώ
Η αιτία πίσω από την στασιμότητα του ευρώ και την επακόλουθη διάψευση των προσδοκιών που το ήθελαν να γίνεται μηχανισμός βελτίωσης της ευρωπαϊκής κατάταξης στο διεθνή ανταγωνισμό, είναι διπλή. Πριν απ’ όλα είναι γεωπολιτική. Η εμμονή των Ευρωπαίων ηγετών να μένουν προσαρτημένοι στο αμερικάνικο άρμα, ακόμη κι όταν η Ουάσινγκτον ταπεινώνει την Μέρκελ όπως δηλώνει η παρακολούθηση του προσωπικού της τηλεφώνου που αποκάλυψε ο Έντουαρντ Σνόουντεν, καθιστά την Ευρώπη αναξιόπιστο σύμμαχο όσων επιλέγουν να αναμετρηθούν με την αμερικανική παντοδυναμία (Ρωσία, Κίνα, Λατινική Αμερική, κ.α.). Γιατί επομένως να επιλέξουν το ευρώ στις συναλλαγές τους, όταν πολύ πιθανά θα μετατραπεί με τη σειρά του σε νέα θηλιά στον λαιμό τους;
Ο σημαντικότερος ωστόσο λόγος για την αδυναμία του ευρώ έγκειται στην επιλογή της ΕΕ να το χρησιμοποιήσει ως όργανο για την κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας και εργαλείο διαρκούς λιτότητας και φτωχοποίησης στο εσωτερικό της. Αποτέλεσμα αυτών των πολιτικών είναι οι μηδενικοί έως αρνητικοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης που καταγράφουν ΕΕ και ευρωζώνη (0,1% και -0,4% αντίστοιχα το 2013) παραπέμποντας σε παρατεταμένη στασιμότητα, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε ΗΠΑ και Αγγλία (1,9% και 1,7% αντίστοιχα), όπου μπορεί μεν οι ρυθμοί ανάπτυξης να μην θυμίζουν τις μεταπολεμικές επιδόσεις απέχουν αισθητά ωστόσο από την ευρωπαϊκή καχεξία. Κατάρα για τα λαϊκά στρώματα, ευλογία όμως για τις ελίτ που θέλουν την μείωση του εργατικού κόστους και την απόσυρσή τους από «περιττά», όπως χαρακτηρίζονται, κόστη όπως η κοινωνική ασφάλιση.
Μόνο που αυτές οι επιλογές συνοδεύονται κι από ορισμένες παράπλευρες απώλειες, όπως είναι τα πρόστιμα που επιβάλλονται στις ευρωπαϊκές τράπεζες…
Ποσοστιαία κατανομή παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων κατά νόμισμα
(σε σταθερές τιμές)
Ευρώ Δολάριο Γιεν Βρετανική λίρα Άλλα νομίσματα
2000 24,7 64,7 6 2,8 1,4
2001 26,6 63,5 5,6 2,7 1,2
2002 28,7 61,3 5,2 2,8 1,5
2003 26,7 64 4,4 2,6 2
2004 25 65,7 4,2 3 1,9
2005 26,7 63 ,7 4,3 3,4 1,7
2006 25,9 64,4 3,9 3,8 1,8
2007 25 65,3 3,5 4,1 1,9
2008 26 63,9 3 4,8 2,2
2009 26,9 62,9 2,6 4,4 3,1
2010 26,8 61,7 2,8 4,2 4,4
2011 26 61,8 2,6 4,1 5,4
2012 25,3 61,2 3,3 4,1 3,2
2013
A’ τρίμηνο 25 61,1 3,5 4,2 3,2
Β’ τρίμηνο 24,8 61,2 3,6 4,1 2,7
Γ’ τρίμηνο 24,6 61,6 3,6 4 2,8
Δ’ τρίμηνο 24,4 61,2 3,9 4 2,9
Πηγή: The international role of euro, July 204, European Central Bank, eurosystem.
Πηγή: The international role of euro, July 204, European Central Bank, eurosystem.
