Ο Τρότσκι εναντίον των μπολσεβίκων- μέρος 1ο: η περίοδος ως και το 1905
Το παρακάτω κείμενο μεταφράστηκε στα ελληνικά και αναρτήθηκε στο Athens Indymedia στις 23/02/2009.
πηγή: Compass: θεωρητικό όργανο της Κομμουνιστικής Λίγκας (ΗΒ): Απρίλης 1975, νο.2
Αναδημοσιεύτηκε από την Alliance στο διαδίκτυο το Γενάρη του 2000
Περιεχόμενα:
Πρόλογος- Ο λόγος στον Τρότσκι
Εισαγωγή
1879-1895: τα παιδικά χρόνια
1896-1899: τα νεανικά χρόνια
1900-1902: Εξορία
1902-1903: ο Τρότσκι γίνεται μέλος της Ίσκρα
1903: η πάλη στο 2ο συνέδριο
Η «εισήγηση της αντιπροσωπίας της Σιβηρίας»
Η διάσκεψη των Μενσεβίκων του 1903
Η «Νέα» Ίσκρα
1904: ο Ρωσο-Ιαπωνικός Πόλεμος
1904: «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα»
Η εκστρατεία για τη σύγκληση κομματικού συνεδρίου
1904-1905: ο Πάρβους θέτει τις βάσεις για τη «Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης» του Τρότσκι
1905: η έναρξη της Επανάστασης του 1905
«Όχι Τσαρική, αλλά εργατική κυβέρνηση»
Το 3ο Κομματικό Συνέδριο
Η Διάσκεψη των Μενσεβίκων του 1905
«Οι δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας» του Λένιν
Η μενσεβικική αντίληψη για την καπιταλιστική επανάσταση
Το Σοβιέτ Αγίας Πετρούπολης κατά την επανάσταση του 1905
Η εξέγερση της Μόσχας
Ο ρεβιζιονισμός στη Ρωσία
Πρόλογος- Ο λόγος στον Τρότσκι
«Μεταξύ των ρώσων συντρόφων, δεν υπήρχε ούτε ένας από τον οποίο να μπορούσα να μάθω κάτι…Τα λάθη τα οποία διέπραξα…πάντοτε είχαν να κάνουν με ζητήματα που δεν ήταν θεμελιώδη ή στρατηγικά…Έχοντας πλήρη συνείδηση, δεν μπορώ, εκτιμώντας την πολιτική κατάσταση και τις επαναστατικές τις προοπτικές, να κατηγορήσω τον εαυτό μου για οποιοδήποτε σοβαρό σφάλμα στις κρίσεις μου..
Κοιτάζοντας πίσω, δύο χρόνια μετά την επανάσταση, ο Λένιν είπε: «Τη στιγμή κατά την οποία κατέλαβε την εξουσία και δημιούργησε τη Σοβιετική Δημοκρατία, ο Μπολσεβικισμός είχε τραβήξει με το μέρος του όλα τα καλύτερα στοιχεία των ρευμάτων της σοσιαλιστικής σκέψης που ήταν κοντά σε αυτόν». Μπορεί να υπάρχει έστω ίχνος αμφιβολίας πως όταν μιλούσε τόσο ανοιχτά για τα κοντινότερα στο Μπολσεβικισμό ρεύματα, ο Λένιν είχε κατά νου αυτό που τώρα αποκαλείται «ιστορικός Τροτσκισμός»; Ποιον άλλο να είχε κατά νου;»(L.Trotsky, “MyLife”, NewYork, 1970, p.184, 185, 353).
Λένιν: «Ο Τρότσκι συμπαθεί πολύ το να εξηγεί ιστορικά γεγονότα…με πομπώδεις και εύηχες φράσεις, με έναν τρόπο κολακευτικό για τον Τρότσκι»(V.I. Lenin: “ViolationOfUnityunderCoverOfCriesforUnity“, in: “SelectedWorks“, Volume 4; London; 1943; p. 194).
«Τι γουρούνι (swine) είναι αυτός ο Τρότσκι: Αριστερές φράσεις και συμμαχία με τη Δεξιά..! Πρέπεινααποκαλυφτεί!»(V.I. Lenin: Letter to Alexandra Kollontai, February 17th., 1917, in: “Collected Works”, Volume 35; Moscow; 1966; p. 285).
Εισαγωγή
Ο ρεβιζιονισμός είναι η παραποίηση του μαρξισμού-λενινισμού ώστε να αρμόζει στις ανάγκες των εκμεταλλευτριών τάξεων, στην εξάλειψη των οποίων στοχεύει ο Μαρξισμός-Λενινισμός.
Μια μελέτη του ρεβιζιονισμού στη Ρωσία έχει εξαιρετική σημασία για τους Μαρξιστές- Λενινιστές, αφού είναι μέσα από το ρεβιζιονισμό που η σοσιαλιστική κοινωνία που είχε οικοδομηθεί αντικαταστάθηκε από μια κατ’ ουσία καπιταλιστική κοινωνία.
Ένας από τους μύθους του τροτσκισμού είναι ότι τα χρόνια πριν από το 1917 ο Τρότσκι πάλεψε στο πλευρό του Λένιν από επαναστατικές θέσεις και ότι μόνο αφότου ο Στάλιν έγινε Γενικός Γραμματέας του Ρωσικού κομμουνιστικού κόμματος το 1922 υπήρχε μια πολιτική ρήξη μεταξύ του Τρότσκι και των υποστηρικτών του από τη μια και την ηγεσία του Κόμματος από την άλλη.
Τα γεγονότα που στοιχειοθετούνται με έγγραφα εδώ αναδεικνύουν ότι αυτή η θεωρία δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα. Από το 1903 ως το 1917, χρόνο με το χρόνο, ο Τρότσκι αντιπάλευε το Λένιν σχεδόν σε κάθε πολιτικό θέμα που προέκυπτε, μαζί με άλλες μορφές που όπως θα δούμε είχαν σχέση με τον ρεβιζιονιστικό αγώνα παρεμπόδισης της οικοδόμησης του σοσιαλισμού μετά την επανάσταση και της καταστροφής του όταν αυτός είχε οικοδομηθεί: μορφές σαν τους LevKamenev(κουνιάδος του Τρότσκι), GrigoriZinoviev,YuriPiatakov, GrigoriSokolnikov, NikolaiBukharin,AlekseiRykov, KhristianRakovsky, AdolfWarski,DavidRyazanov,EvgeniiPreobrazhensky,SolomonLozovskyandDmitriManuilsky.
1879-1895: τα παιδικά χρόνια
Ο Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν, ο οποίος έγινε αργότερα ο Λέον Τρότσκι γεννήθηκε στις 7 Νοέμβρη 1879.
Ο πατέρας του, Νταβίντ Λεόντιεβιτς Μπρονστάιν, ήταν ένας πετυχημένος αγρότης, εβραϊκής καταγωγής, αλλά αδιάφορος για τη θρησκεία, ο οποίος εργαζόταν με τη βοήθεια μισθωτής εργασίας σε μια μεγάλη φάρμα ονόματι Γιανόβκα, κοντά στη μικρή πόλη του Μπόμπρινετζ στην επαρχία Χέρσον της νότιας Ουκρανίας.
Η μητέρα του, Άννα, ήταν μια μορφωμένη, μικροαστή, μεγαλωμένη στην πόλη γυναίκα, εβραϊκής καταγωγής αλλά ορθόδοξη στο θρήσκευμα.
Ο Λεβ ήταν το 5ο παιδί των Μπρονστάιν, και την εποχή της γέννησής του ήταν αρκετά ευκατάστατοι ώστε να προσλάβουν κουβερνάντα για αυτόν.
Στα 7 του, οι γονείς του τον έστειλαν σε ένα «χέντερ», ένα ιδιωτικό εβραϊκό θρησκευτικό σχολείο, στη Γκρομόκλα, μια γερμανοεβραϊκή αποικία 2 μίλια περίπου μακριά. Εκεί έμενε με συγγενείς. Αλλά η διδασκαλία ήταν στα Γίντις, και το αγόρι έμαθε λίγα πέρα από το να γράφει και να διαβάζει λίγα ρωσικά. Μετά από λίγους μήνες οι γονείς του τον απομάκρυναν από κεί και επέστρεψε στο σπίτι.
Το φθινόπωρο του 1888, όταν ο Λεβ ήταν περίπου 9, στάλθηκε να μείνει με άλλους συγγενείς στην Οδησσό προκειμένου να πάει σχολείο εκεί. Αυτοί οι συγγενείς- ο Μωυσέι Φιλίπποβιτς Σπέντζερ, ένας φιλελεύθερος εκδότης, και η γυναίκα του, μια διευθύντρια ενός λαϊκού σχολείου για εβραιοπούλες παρείχαν στο αγόρι την πρώτη του επαφή με την παγκόσμια λογοτεχνία. Κανόνισαν για αυτόν το να πηγαίνει στο «Ρεαλσκούλ» του Αγίου Παύλου, ένα προοδευτικό κοσμοπολίτικο σχολείο που δίδασκε στα Ρωσικά.
Κατά τη διάρκεια της 7ετούς παραμονής του στο Ρεαλσκούλ αρίστευσε στις σπουδές του, έγινε σχολαστικός με την εμφάνιση και τις ενδυμασίες του, και απέκτησε, όπως ο ίδιος λέει, ένα αίσθημα ανωτερότητας έναντι των συμμαθητών του.
1896-1899: τα νεαντικά χρόνια
Το 1896, στα 17 του, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Οδησσό και μετακόμισε στο Νικολάγιεφ, προκειμένου να γραφτεί σε σχολείο προκειμένου να σπουδάσει.
Εκεί διέμενε με μια οικογένεια της οποίας οι γιοί είχαν έλθει σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες και διαφωνούσαν με τη συντηρητική συμπεριφορά του Τρότσκι. 6 μήνες μετά αυτός ασπάστηκε το σοσιαλισμό και μπήκε σε έναν κύκλο ριζοσπαστικών συζητήσεων που διεξάγονταν σε ένα παράπηγμα ενός κηπουρού στα περίχωρα της πόλης. Τα περισσότερα μέλη της ομάδας ήταν Ναρόντνικοι, οπαδοί μιας διανοουμενίστικής, ατομιστικής τάσης του ευρύτερου σοσιαλισμού, η οποία βασιζόταν όχι στην εργατική τάξη, αλλά στην αγροτική, και στην οποία ο Τρότσκι είχε αρχικά μια μεγάλη συμπάθεια…Ένα μέλος της ομάδας, ωστόσο, η Αλεξάντρα Σοκολόφσκαγια, ένα κορίτσι λίγα χρόνια πιο μεγάλο από τον Τρότσκι και η οποία έγινε η πρώτη του γυναίκα ήταν μαρξίστρια και επηρέασε σημαντικά τις απόψεις του.
Όταν ο πατέρας του διαφώνησε με την συμμετοχή του σε αυτό το ριζοσπαστικό κύκλο, ο Τρότσκι σταμάτησε να δέχεται χρήματα από το σπίτι, ξεκίνησε ιδιωτικά μαθήματα και μετακόμισε στο παράπηγμα του κηπουρού, ως μέλος της Ναρόντνικης «κομμουνας».
Την άνοιξη του 1897 είχε ηγετικό ρόλο στο σχηματισμό ενός παράνομου συνδικάτου, την Ένωση Εργατών Νότιας Ρωσίας, που έφτασε να έχει 200 μέλη πριν από το τέλος του χρόνου και εξέδιδε τη δική της διπλότυπη εφημερίδα «Νάσιε Τζιέλο»(«Η Υπόθεσή μας»).
Το καλοκαίρι του 1897 ο Τρότσκι αποφοίτησε με αριστείο, και στο τέλος της χρονιάς συνελήφθη, μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη του συνδικάτου. Κρατήθηκε σε ένα μικρό κελί στο Χέρσον για μερικούς μήνες, και μεταφέρθηκε στη φυλακή της Οδησσού στα μέσα του 1898. Απασχολήθηκε με τη συγγραφή ενός πονήματος για τον ελευθεροτεκτονισμό, και διαβάζοντας μαρξιστικά βιβλία.
Κατά το τέλος του 1899, ο Τρότσκι έλαβε την ποινή του (χωρίς δίκη) του εκτοπισμού στη Σιβηρία για 4 χρόνια. Πρώτα μεταφέρθηκε σε φυλακή μεταγωγών στη Μόσχα όπου συνάντησε παλιότερους και πιο έμπειρους επαναστάτες από όλη τη Ρωσία και ήρθε σε επαφή για πρώτη φορά με τα γραπτά του Λένιν. Την άνοιξη ή το καλοκαίρι του 1900 παντρεύτηκε στη φυλακή της Μόσχας την Α.Σοκολόφσκαγια, και λίγο αργότερα πήρε μαζί της το δρόμο της εξορίας.
1900-1902: Εξορία
Έφτασαν στον τόπο εξορίας τους- τον εποικισμό του Βερχολενσκ στα βουνά δίπλα από τη λίμνη Βαϊκάλη στα τέλη του φθινοπώρου του 1900. Έχοντας αποδεχτεί τα προηγούμενα χρόνια το Μαρξισμό, ο Τρότσκι τώρα ταύτιζε τον εαυτό του με το εργατικό κίνημα, και έγινε ηγετικό μέλος της Ένωσης Σοσιαλδημοκρατών Εργατών Σιβηρίας.
Το Δεκέμβρη του 1900 άρχισε να γράφει για την «Βοστότσνογιε Ομπόζρενιε» («Ανατολική Επιθεώρηση», μια προοδευτική εφημερίδα που εκδιδόταν στο Ιρκούτσκι, με το ψευδώνυμο «Αντίδ Οτο». Οι συνεισφορές του συνίσταντο κυρίως σε ρεπορτάζ για τις συνθήκες των αγροτών της Σιβηρίας, μαζί με λογοτεχνική κριτική.
Το καλοκαίρι του 1902 ο Τρότσκι κατάφερε να δραπετεύσει από τη Σιβηρία, εγκαταλείποντας τη γυναίκα του και δύο παιδιά. Στη Σαμάρα έλαβε ένα μήνυμα από το Λένιν ο οποίος του ζητούσε να μεταβεί στα κεντρικά της Ίσκρα(«Σπίθα») στο Λονδίνο το συντομότερο δυνατό.
1902-1903: ο Τρότσκι γίνεται μέλος της Ίσκρα
Ο Τρότσκι έφτασε στο Λονδίνο τον Οκτώβρη του 1902 και ο Λένιν του έπλεξε το εγκώμιο. Άρχισε να συνεισφέρει στην Ίσκρα το Νοέμβρη του 1902 και σύντομα έγινε γνωστός ως εξαιρετικός συγγραφέας και δεινός ρήτορας.
Κατά καιρούς επισκεπτόταν τη Γαλλία, την Ελβετία και το Βέλγιο, και ήταν σε μια επίσκεψή του στο Παρίσι όπου γνώρισε τη δεύτερη «σύζυγό» του (τυπικά ποτέ δεν πήρε διαζύγιο από την Αλεξάνδρα Σοκολόφσκαγια), μια ρωσίδα επαναστάτρια ευγενούς καταγωγής, τη Ναταλία Σιέντοβα, η οποία σπούδαζε Ιστορία της Τέχνης στη Σορβόνη.
1903: η πάλη στο 2ο συνέδριο
Το 2ο συνέδριο του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος στο οποίο συμμετείχαν 43 αντιπρόσωποι συγκλήθηκε τον Ιούλη-Αύγουστο του 1903 πρώτα στις Βρυξέλλες και μετά στο Λονδίνο. Το κύριο θέμα με το οποίο απασχολήθηκε ήταν η υιοθέτηση προγράμματος και καταστατικού. Ο Τρότσκι συμμετείχε ως αντιπρόσωπος της Ένωσης Σοσιαλδημοκρατών Εργατών Σιβηρίας.
Η πιο οξεία διαμάχη στο συνέδριο αφορούσε τον πρώτο όρο του καταστατικού, όπου καθοριζόταν η έννοια του όρου «μέλος του κόμματος». Σε αρμονία με τις αρχές που προωθούσε για κάποιο διάστημα στην Ίσκρα, ο Λένιν πρότεινε την ακόλουθη διατύπωση για τον πρώτο όρο:
«Μέλος του ΡΣΔΕΚ είναι όποιος αναγνωρίζει το πρόγραμμά του και υποστηρίζει το Κόμμα υλικά όπως επίσης και με την προσωπική του συμμετοχή σε μια από τις οργανώσεις του Κόμματος».
Ο Γιούλι Μαρτόφ έσπευσε να αντικαταστήσει τις υπογραμμισμένες λέξεις:
«εργάζεται υπό τον έλεγχο και την καθοδήγηση μιας από τις οργανώσεις του Κόμματος».
Ο Λένιν ήταν ενάντια στη διατύπωση του Μαρτόφ, θεωρώντας πως
1) στην πράξη θα ήταν αδύνατη η διατήρηση αποτελεσματικού «ελέγχου και καθοδήγησης» των κομματικών μελών που δεν συμμετείχαν προσωπικά σε μια από τις οργανώσεις του Κόμματος:
2) Θα αντανακλούσε την οπτική γωνία, όχι της εργατικής τάξης, η οποία δεν ντρέπεται να οργανωθεί και να πειθαρχεί, αλλά της μικροαστικής ιντελιγκέντσιας, η οποία τείνει να είναι ατομικιστική και ντρέπεται να οργανωθεί και να πειθαρχεί.
3) Θα διεύρυνε την ιδιότητα του μέλους με τρόπο ώστε να περιλαμβάνει και τους οπαδούς του Κόμματος και έτσι θα καταργούσε την ουσιαστική διαχωριστική γραμμή μεταξύ της εργατικής τάξης και της οργανωμένης και πειθαρχημένης πρωτοπορίας της. Συνεπώς, θα είχε ως αποτέλεσμα τη διάχυση της πρωτοπορίας μέσα στο σύνολο της εργατικής τάξης και θα υπηρετούσε τα συμφέροντα των ταξικών εχθρών της εργατικής τάξης.
Ο Τρότσκι υποστήριξε τη θέση του Μαρτόφ, η διατύπωση του οποίου τελικά υιοθετήθηκε με 28 ψήφους έναντι 22 και 1 αποχής.
Αργότερα, η απόσυρση 7 αντιπάλων του Λένιν από το συνέδριο άλλαξε το συσχετισμό δύναμης υπέρ του Λένιν και των υποστηρικτών του, και ο Λένιν τότε πρότεινε η Εκδοτική Επιτροπή της «Ισκρα» (που αποτελούταν από 6 μέλη) να αντικατασταθεί από μια 3μελή. Ο Τρότσκι αντιτάχθηκε σε αυτή τη μανούβρα με μια κίνηση που έδινε ψήφο εμπιστοσύνης της παλιάς συντακτικής επιτροπής, αλλά ηττήθηκε με μια ισχνή πλειοψηφία 2 ψήφων. Έτσι, οι αντι-λενινιστές απείχαν από περαιτέρω ψηφοφορίες. Στις εκλογές που ακολούθησαν τρεις αντιλενινιστές (Αξελροντ, Ποτρέσοφ και Βέρα Ζασούλιτς) καθαιρέθηκαν από την επιτροπή, αφήνοντας τους Λένιν, Πλεχάνοφ και Μαρτόφ. Επιπλέον, 3 υποστηρικτές του Λένιν εκλέχτηκαν ως μέλη της Κεντρικής Επιτροπής.
Έτσι, στο 2ο συνέδριο του, το Κόμμα έδειξε πως ήταν διχασμένο σε δύο φράξιες. Από εκείνη τη στιγμή όσα μέλη του κόμματος υποστήριζαν την πολιτική γραμμή του Λένιν έγιναν γνωστά με την ονομασία Μπολσεβίκοι (από το «μπολσίνστβο», που σημαίνει πλειοψηφία), ενώ όσοι αντιτάχθηκαν στην πολιτική γραμμή του Λένιν έγιναν γνωστοί ως μενσεβίκοι (από το «μενσίστβο», που σημαίνει μειοψηφία).
Η μπολσεβικική τάση ήταν μαρξιστική, καθώς εκπροσωπούσε τα συμφέροντα της εργατικής τάξης εντός του εργατικού κινήματος, ενώ η μενσεβικική τάση ήταν ρεβιζιονιστική, εκπροσωπώντας τα συμφέροντα της καπιταλιστικής τάσης εντός του εργατικού κινήματος.
Η «εισήγηση της αντιπροσωπίας της Σιβηρίας»
Αργότερα, ο Τρότσκι παραδέχτηκε το λάθος του να αντιταχθεί στο Λένιν κατά το 2ο συνέδριο για το ζήτημα της οργάνωσης του Κόμματος. Μιλώντας για τη συμπεριφορά του Λένιν στο Συνέδριο, ο Τρότσκι γράφει στην αυτοβιογραφία του:
«Η συμπεριφορά του ήταν ασυγχώρητη για μένα, ήταν τρομερή και εξοργιστική. Ωστόσο, πολιτικά, ήταν δίκαιη και αναγκαία, από την άποψη της οργάνωσης.
Η ρήξη μου με το Λένιν έλαβε χώρα για το τι θα μπορούσε να θεωρηθεί «ηθικό» ή ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο. Αλλά αυτό ήταν μόνο η επιφάνεια. Κατά βάθος, ο χωρισμός ήταν πολιτικής φύσης και με δυσκολία βρήκε την έκφρασή του στο θέμα με τις μεθόδους οργάνωσης. Θεώρησα τον εαυτό μου ως συγκεντρωτικό. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκείνη τη στιγμή δεν είχα πλήρως συνειδητοποιήσει πόσο έντονο και κυρίαρχο συγκεντρωτισμό είχε ανάγκη το επαναστατικό κόμμα προκειμένου να καθοδηγήσει εκατομμύρια ανθρώπων στον πόλεμο ενάντια στην παλιά τάξη..Την εποχή του Συνεδρίου στο Λονδίνο το 1903, η επανάσταση ήταν για μένα ακόμα μια θεωρητική αφαίρεση. Ανεξαρτήτως του ότι δεν μπορούσα να δω το συγκεντρωτισμό του Λένιν ως τη λογική κατάληξη μιας καθαρά επαναστατικής αντίληψης»(L.Trotsky: “MyLife“; NewYork; 1971; p. 162)
Η άμεση αντίδρασή του στο συνέδριο, ωστόσο, ήταν η συγγραφή του βιβλίου «Το 2ο συνέδριο του ΡΣΔΕΚ (Εισήγηση της αντιπροσωπίας της Σιβηρίας)» που εκδόθηκε στη Γενεύη το 1903.
Σε αυτή υποστήριζε την αντίθεσή του και της αντιπροσωπείας του στο Λένιν και τους υποστηρικτές του στο συνέδριο:
«Πίσω από το Λένιν στεκόταν η νέα συμπαγής πλειοψηφία των «σκληρών» αντρών της Ίσκρα, που αντιτίθονταν στους «μαλακούς» της Ίσκρα. Εμείς, οι αντιπρόσωποι της Ένωσης από τη Σιβηρία, προσχωρήσαμε στους «μαλακούς», και…δεν πιστεύουμε ότι είχαμε έτσι κηλιδώσει την επαναστατική μας ιστορία»(L.Trotsky: “VtoroiSyezdR.S.D.R.P. (OtchetSibirskoiDelegatskii)” (SecondCongressoftheR.S.D.L.P. (ReportoftheSiberianDelegation); Geneva: 1903; p.21.)
Στο συνέδριο, διακήρυττε ο Τρότσκι, ο Λένιν είχε
«…με την ενέργεια και το ξεχωριστό του ταλέντο, αναλάβει το ρόλο του αποδιοργανωτή του κόμματος»(L.Trotsky: ibid.;. p.11),
και, ως ένας νέος Ροβεσπιέρος, επιχειρούσε να
«…μετατρέψει το συνεσταλμένο Συμβούλιο του Κόμματος σε μια πανίσχυρη Επιτροπή Δημόσιας Ασφάλειας»(L. Trotsky: ibid.; p.21),
προλειαίνοντας έτσι το έδαφος για τους
«θερμιδώρ-ιανούς του σοσιαλιστικού οπορτουνισμού»(L. Trotsky: ibid; p.30).
Πρόσθετε σε ένα υστερόγραφο ότι ο Λένιν έμοιαζε με το Ροβεσπιέρο, ωστόσο, μόνο ως
«μια εκλαϊκευμένη φάρσα [που] μοιάζει με ιστορική τραγωδία»..
(L.Trotsky: ibid.; p.33).
Η διάσκεψη των Μενσεβίκων του 1903
Μετά το Συνέδριο, οι Μενσεβίκοι, συμπεριλαμβανομένου του Τρότσκι, μποϊκόταραν την Ίσκρα και αρνούνταν να συνεισφέρουν σε αυτή.
Το Σεπτέμβρη του 1903 συγκάλεσαν μια φραξιονιστική συνδιάσκεψη στη Γενεύη για να αποφασίσουν για τις περαιτέρω δράσεις τους. Μια σκιώδης «Κεντρική Επιτροπή» σχηματίστηκε, αποτελούμενη από τους PavelAxelrod, PedorDan, YuliMartov, AleksandrPotresov και Trotsky, για να καθοδηγήσει την πάλη εναντίον των μπολσεβίκων.
Κατά τον Τρότσκι, οι άμεσοι στόχοι της εκστρατείας έπρεπε να είναι ο εξαναγκασμός των Μπολσεβίκων να αποκαταστήσουν τους αποβληθέντες μενσεβίκους στις παλαιότερες θέσεις επιρροής, τόσο στην Κεντρική Επιτροπή, όσο και στην εκδοτική επιτροπή. Ένα ψήφισμα που συντάχθηκε από το Μαρτόφ και τον Τρότσκι, υιοθετήθηκε από τη συνδιάσκεψη:
«Θεωρούμε ηθικό και πολιτικό μας καθήκον να διεξάγουμε…τον αγώνα με όλα τα μέσα, χωρίς να θέσουμε εαυτούς εκτός κόμματος και χωρίς να δυσφημίσουμε το κόμμα και την ιδέα των κεντρικών του οργάνων, να φέρουμε αλλαγή στη σύνθεση των ηγετικών σωμάτων, που θα εξασφαλίσουν στο Κόμμα την πιθανότητα να εργάζεται κανείς ελεύθερα για την διαφώτισή του»(P.B. Axelrod &. Y. 0. Martov: “Pisma P.B. Axelroda i.Yu Martova” (Letters of P.B. Axelrod and Y.0.Martv); Berlin; l924; p.94).
Η «Νέα» Ίσκρα
Σύντομα μετά το 2ο συνέδριο του Κόμματος, ο ΠΛεχάνοφ, έδωσε νέα πνοή στις επιθέσεις των μενσεβίκων. Παραβιάζοντας τις αποφάσεις που ελήφθησαν στο συνέδριο του Κόμματος, διεκδίκησε και άσκησε το δικαίωμα ως συνεκδότης να διορίσει στην συντακτική επιτροπή της Ίσκρα τους μενσεβίκους πρώην εκδότες. Ο Λένιν αντιτάχθηκε σθεναρά σε αυτή την κίνηση, και παραιτήθηκε από την επιτροπή.
Η νέα συντακτική επιτροπή μεταμόρφωσε την Ισκρα σε ένα μενσεβικικό όργανο, που διεξήγε ανηλεή αγώνα ενάντια στο Λένιν και τους υποστηρικτές του και εναντίον της Μπολσεβικικής Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος. Έτσι, από το 52ο της φύλλο η Ίσκρα έγινε γνωστή στο κόμμα ως η «νέα Ίσκρα», σε αντίθεση με την «παλιά» Λενινιστική Ίσκρα. Συνέχισε να εκδίδεται ως τον Οκτώβρη του 1905.
Ο Τρότσκι έγινε από τους πιο επιφανείς συντάκτες της «νέας Ίσκρα» και εξέδωσε μια μπροσούρα που εξέθετε τη μενσεβικική πολιτική γραμμή. Ο Λένιν σχολίαζε σχετικά:
«Μια νέα μπροσούρα του Τρότσκι που πρόσφατα κυκλοφόρησε, υπό την έκδοση της Ίσκρα, όπως ανακοινώθηκε. Αυτή αποτελεί το «Κρέντο», όπως αυτό ήταν, της νέας «Ίσκρα». Η μπροσούρα είναι ένα πακέτο από χαλκευμένα ψέματα, μια παραποίηση των γεγονότων…Το δεύτερο Συνέδριο ήταν, κατά τα λεγόμενά του, μια αντιδραστική απόπειρα επιβολής σεχταριστικών μεθόδων οργάνωσης, κλπ»(V.1. Lenin: Letter to Yelena Stasova, F.V. Lengnik, and 0thers, 0ctober 1904, in: “Collected Works”, Volume 43; Moscow; 1969; p. 129).
1904: ο Ρωσο-Ιαπωνικός Πόλεμος
Το Φλεβάρη του 1904, ο Ρωσο-Ιαπωνικός πόλεμος ξεκίνησε με μια ιαπωνική επίθεση στο ρωσικό οχυρό του Πορτ Άθρουρ. Ο Ρωσικός στρατός υπέστη ήττα και σχεδόν ολόκληρο το ρωσικό ναυτικό καταστράφηκε στα στενά του Τσουσίμα, εξαναγκάζοντας την τσαρική κυβέρνηση να συνάψει μια εξευτελιστική για αυτήν συνθήκη ειρήνης το Σεπτέμβρη του 1905.
1904: «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα»
Μεταξύ του Φλεβάρη και του Μάη του 1904, ο Λένιν απασχολήθηκε με τη συγγραφή του βιβλίου «Ένα Βήμα Εμπρός, Δύο Βήματα Πίσω». Σε αυτό ανέλυε εκτενώς τις αρχές της οργάνωσης του κόμματος τις οποίες είχε θέσει στο 2ο συνέδριο και ανέλυε το χαρακτήρα της μενσεβικικής αντιπολίτευσης.
Τον Αύγουστο του 1904 η απάντηση του Τρότσκι στο βιβλίο του Λένιν εκδόθηκε στη Γενεύη με τίτλο «Τα Πολιτικά μας Καθήκοντα». Ήταν αφιερωμένο «στον αγαπητό μου καθηγητή Πάβελ Μπ. Άξελροντ»
Στα «Πολιτικά μας Καθήκοντα» ο Τρότσκι ανέπτυξε την επίθεσή του στο «Μαξιμιλιανό Λένιν» τον οποίο περιέγραφε ως
«…έναν επιδέξιο στατιστικό και τσαπατσούλη δικηγόρο»
(L. Trotsky: ‘ashi Politicheskie Zadachi’(Our Political Tasks) Geneva; l904; p. 95
με ένα «απαίσιο, ανήθικο και δημαγωγικό»(L.Trotsky : ibid. ; p. 75),
στυλ, του οποίου
«η κακόβουλη και ηθικά απεχθής καχυποψία, μια επιπόλαιη καρικατούρα της τραγικής ιακωβινικής μισαλλοδοξίας, πρέπει να εξαλειφθεί τώρα πάση θυσία, αλλιώς το κόμμα απειλείται με ηθική και θεωρητική παρακμή»(L. Trotsky: ibid. ; p. 95).
Και εξαπέλυσε επίθεση ενάντια στις αρχές της οργάνωσης του Κόμματος που έθεσε ο Λένιν, ισχυριζόμενος ότι αυτές θα οδηγήσουν στην εγκαθίδρυση όχι μιας δικτατορίας της εργατικής τάξης, αλλά μιας δικτατορίας επί της εργατικής τάξης (μιας δικτατορίας που ουσιαστικά θα ήταν ενός ατόμου), και την οποία η εργατική τάξη δεν θα ανεχόταν:
«Οι μέθοδοι του Λένιν οδηγούν σε αυτό: η κομματική οργάνωση αρχικά αντικαθιστά το κόμμα συνολικά: έπειτα, η Κεντρική Επιτροπή αντικαθιστά την Κομματική οργάνωση και τέλος ένας «δικτάτορας» αντικαθιστά την Κεντρική Επιτροπή…Το προλεταριάτο που είναι ικανό να ασκήσει τη δικτατορία του επί της κοινωνίας δεν θα ανεχτεί καμία δικτατορία επί του ιδίου»
(L. Trotsky. Ibid.; p. 54, l05)
(L. Trotsky. Ibid.; p. 54, l05)
και διακηρύσσοντας ότι οι οργανωτικές αρχές του Λένιν, σε κάθε περίπτωση, δεν θα ήταν λειτουργικές αφού κάθε σοβαρή φράξια θα αμφισβητούσε την κομματική πειθαρχία:
«Είναι τόσο δύσκολο να δει κανείς ότι κάθε ομάδα σοβαρού μεγέθους και σημασία, αν ερχόταν αντιμέτωπη με το δίλημμα της σιωπηρής καταστροφής της ή του αγώνα για την επιβίωσή της παρά την κάθε πειθαρχία, αναμφισβήτητα θα επέλεγε το δεύτερο;»(L. Trotsky: ibid; p. 72).
Στο μεταξύ, οι αναγνώστες της «νέας» Ίσκρα στη Ρωσία διαμαρτύρονταν έντονα για τις σφοδρές επιθέσεις του Τρότσκι στο Λένιν από τις στήλες της εφημερίδας, και τον Απρίλη του 1904, μετά από απαίτηση του Πλεχάνοφ, υποχρεώθηκε σε παραίτηση.
Η εκστρατεία για τη σύγκληση κομματικού συνεδρίου
Τον Ιούλιο του 1904, δύο μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος, ο Κράσιν και ο Νοσκόφ, ήρθαν σε ρήξη με τους Μπολσεβίκους, δίνοντας την πλειοψηφία στην επιτροπή στους Μενσεβίκους. Οι Μπολσεβίκοι ξεκίνησαν τότε μια εσωκομματική εκστρατεία για τη σύγκληση νέου συνεδρίου.
Τον Αύγουστο του 1904 ο Λένιν ηγήθηκε της συνδιάσκεψης 22 επιφανών μπολσεβίκων που έλαβε χώρα στην Ελβετία και απηύθυνε κάλεσμα στο Κόμμα για τη σύγκληση του 3ου συνεδρίου. Ταυτόχρονα πολλές συνδιασκέψεις Μπολσεβίκων έλαβαν χώρα στη Ρωσία, από τις οποίες προέκυψε το Δεκέμβρη του 1904 το Γραφείο των Επιτροπών της Πλειοψηφίας, το οποίο έγινε το οργανωτικό κέντρο για την καμπάνια για νέο συνέδριο.
Κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου του 1904, οι Μπολσεβίκοι οργάνωσαν το δικό τους εκδοτικό οίκο και στο τέλος του χρόνου δημιούργησαν τη δική τους εφημερίδα «Βπεριότ» («Εμπρός»), το πρώτο φύλλο της οποίας έκανε την εμφάνισή του το Γενάρη.
1904-1905: ο Πάρβους θέτει τις βάσεις για τη «Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης» του Τρότσκι
Το Νοέμβρη και Δεκέμβρη του 1904 ο Τρότσκι έγραψε μια μπροσούρα για την αναγκαιότητα η εργατική τάξη να παίξει ηγετικό ρόλο στην καπιταλιστική επανάσταση στη Ρωσία που, τον επόμενο χρόνο, ονόμασε «Πριν από την 9η Γενάρη» (αυτή ήταν η ημερομηνία, με το παλιό ρωσικό ημερολόγιο, το 1905 όταν η πρώτη ρωσική επανάσταση ξεκίνησε με την επίθεση των τσαρικών στρατευμάτων στην άοπλη εργατική διαδήλωση).
Όταν ήταν στο Μόναχο, ο Τρότσκι συνήθιζε να μένει στο σπίτι του Αλεξάντρ Χελφαντ, ενός ρωσοεβραίου που έλεγε ότι ήταν Μαρξιστής. Ο Χέλφαντ εξέδιδε μια πολιτική επιθεώρηση, την «AusderWeltpolitik”(«Διεθνείς Πολιτικές») και έγραφε άρθρα για άλλα έντυπα, ειδικότερα τη «ΝeueZeit»(«Νέα Ζωή») του Κάουτσκι και τη νέα «Ισκρα»- με το ψευδώνυμο Πάρβους.
Τον Απρίλη του 1905 ο Λένιν σχολίασε τη θεωρία του Πάρβους ότι η καπιταλιστική επανάσταση στη Ρωσία θα έχει ως αποτέλεσμα μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης, λέγοντας ότι εντάχθηκε στη μπροσούρα που συντάχθηκε στη μπροσούρα που γράφτηκε από τον
«μπουρδολόγο (windbag) Τρότσκι»(V. I. Lenin: “Social-Democracy and the Provisional Revolutionary Government”; in: “Selected Works”, Volume 3; London; 1946; p. 35)
Ο Λένιν σχολίαζε:
«Αυτό δεν μπορεί να γίνει…δεν μπορεί, γιατί μόνο μια επαναστατική δικτατορία που θα βασίζεται στη συντριπτική πλειοψηφία του λαού μπορεί να έχει διάρκεια…Το Ρωσικό προλεταριάτο, ωστόσο, επί του παρόντος συνιστά μια μειοψηφία του πληθυσμού της Ρωσίας. Μπορεί να γίνει η μεγάλη συντριπτική πλειοψηδία μόνο αν συνδυαστεί με τις μάζες των μισο-προλετάριων, τους ημι-μικροϊδιοκτήτες, δηλαδή με τις μάζες των μικροαστών της πόλης και των φτωχών του χωριού. Και τέτοια σύνθεση της κοινωνικής βάσης της πιθανής και επιθυμητής επαναστατικής-δημοκρατικής δικτατορίας σίγουρα θα βρει την αντανάκλασή της στη σύνθεση της επαναστατικής κυβέρνησης. Με μια τέτοια σύνθεση, η συμμετοχή ή ακόμα και η επικράτηση των πιο διαφορετικών αντιπροσώπων της επαναστατικής δημοκρατίας σε μια τέτοια κυβέρνηση θα είναι αναπόφευκτη»(V. I. Lenin; ibid.; p. 35).
1905: η έναρξη της Επανάστασης του 1905
Στις 22 Γενάρη του 1905 μια ειρηνική διαδήλωση άοπλων εργατών, της οποίας ηγούταν ένας πράκτορας της αστυνομίας, ένας ιερέας ονόματι Γκεόργκι Γκαπόν, δέχτηκε τα πυρά στρατευμάτων κατά την πορεία της προς τα χειμερινά ανάκτορα του Τσάρου στην Αγία Πετρούπολη, όπου θα του παρουσίαζε τα αποτελέσματα μιας συλλογής υπογραφών. Πάνω από 1000 εργάτες σκοτώθηκαν και πάνω από 2000 τραυματίστηκαν.
Η σφαγή δίδαξε δεκάδες χιλιάδες εργατών ότι θα μπορούσαν να κερδίσουν τα δικαιώματά τους μόνο με αγώνα. Κατά τις εβδομάδες και τους μήνες που ακολούθησαν απεργίες με οικονομικά αιτήματα άρχισαν να εξελίσσονται σε πολιτικές απεργίες, σε διαδηλώσεις και σε συγκρούσεις με τα τσαρικά στρατεύματα.
Σε ένα γράμμα από τη Γενεύη 3 ημέρες μετά τη «ματωμένη Κυριακή», ο Λένιν έγραφε:
«Το Ρωσικό προλεταριάτο δεν θα ξεχάσει αυτό το μάθημα. Ακόμα και τα πιο αμόρφωτα, τα πιο καθυστερημένα στρώματα της εργατικής τάξης, που αφελώς εμπιστεύοταν τον τσάρο και ειλικρινώς επιθυμούσαν να θέσουν ειρηνικά ενώπιον «του ίδιου του τσάρου» τα αιτήματα ενός βασανισμένου έθνους, όλοι πήραν ένα μάθημα από τα καθοδηγούμενα από τον τσάρο και τον θείο του, τον Μεγάλο Δούκα Βλαδίμηρο στρατεύματα…Ο εξοπλισμός του λαού καθίσταται ένα από τα πιο άμεσα καθήκοντα του επαναστατικού κινήματος…Ο άμεσος εξοπλισμός των εργατών και όλων των πολιτών γενικά, η προετοιμασία και οργάνωση των επαναστατικών δυνάμεων για την ανατροπή των κυβερνητικών αρχών και θεσμών- αυτή είναι η πρακτική βάση επί της οποίας όλοι οι επαναστάτες μπορούν και πρέπει να ενωθούν για να δώσουν ένα κοινό χτύπημα..
Ζήτω η Επανάσταση!
Ζήτω το εξεγερμένο προλεταριάτο!»(V. I. Lenin: “The Beginning of the Revolution in Russia””, In: “Selected Works”,Volume 3; -London; l946;p. 289, 291, 292).
«Όχι Τσαρική, αλλά εργατική κυβέρνηση»
Το Φλεβάρη του 1905 ο Τρότσκι επέστρεψε στη Ρωσία, εγκαθιστάμενος αρχικά στο Κίεβο. Εκεί ήρθε σε επαφή με ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος που είχε τον προηγούμενο Ιούλιο παίξει έναν προδοτικό ρόλο βοηθώντας τους Μενσεβίκους να καταλάβουν την Κεντρική Επιτροπή- το Λεονίντ Κράσιν. Ο Κράσιν ήταν υπεύθυνος για ένα παράνομο τυπογραφείο, το οποίο τώρα έθεσε στη διάθεση του Τρότσκι.
Λίγες εβδομάδες αργότερα ο Τρότσκι πήγε στην Αγία Πετρούπολη, όπου και έγινε ο ηγέτης της Μενσεβικικής πτέρυγας της πόλης.
Τώρα υιοθέτησε την άποψη που υπήρχε στον Πρόλογο του Πάρβους στη μπροσούρα του «Πριν την 9η Γενάρη», λέγοντας πως η καπιταλιστική επανάσταση στη Ρωσία θα πρέπει να καταλήξει σε μια εργατική κυβέρνηση:
«Η σύνθεση της Προσωρινής Κυβέρνησης θα εξαρτάται κυρίως από το προλεταριάτο. Αν η εξέγερση τελειώσει με μια αποφασιστική νίκη, όσοι έχουν ηγηθεί της εργατικής τάξης θα έχουν κερδίσει την εξουσία»
(L. Trotsky: “Article in Iskra” (The Spark), No. 93; March 17th., 1905).
«Τροτσκισμός: «όχι τσαρική, αλλά εργατική κυβέρνηση». Αυτό, βέβαια, είναι λάθος. Υπάρχει η μικροαστική τάξη, αυτή δεν μπορεί να αγνοηθεί».(V. I.Lenin: Report on the Political Situation, Petrograd City Conference RSDLP, in: “Collected Works”, Volume 20, Book 1; London; 1929; p. 207).
Ο Τρότσκι, ωστόσο, διακήρυξε ότι αυτή η διατύπωση της πολιτικής του γραμμής μέσω αυτού του συνθήματος είχε γίνει από τον Πάρβους και όχι από τον ίδιο:
«Ποτέ και πουθενά δεν έγραψα ή εξέφρασα ή πρότεινα ένα σύνθημα όπως το «όχι τσαρική αλλά εργατική κυβέρνηση». Γεγονός είναι ότι μια προκήρυξη με τίτλο «όχι τσαρική αλλά εργατική κυβέρνηση» είχε γραφτεί και δημοσιευτεί το καλοκαίρι του 1905 από τον Πάρβους»(L. Trotsky. “ThePermanentRevolution“; NewYork; 1970; p.222)
Το 3ο Κομματικό Συνέδριο
Στις αρχές του 1905, η Κεντρική Επιτροπή ενέδωσε στις εσωκομματικές πιέσεις και συμφώνησε να συνεργαστεί με το Γραφείο των Επιτροπών της Πλειοψηφίας στη σύγκληση του Τρίτου Συνεδρίου του Κόμματος.
Το Συνέδριο έλαβε χώρα στο Λονδίνο τον Απρίλη- Μάη του 1905, δηλαδή, κατά τη διάρκεια της ανόδου του κύματος της επανάστασης του 1905. Οι μενσεβίκοι το μποϊκόταραν, και είχε 24 αντιπροσώπους.
Το συνέδριο υιοθέτησε ένα ψήφισμα καλώντας το Κόμμα άμεσα να προβεί σε όλες τις πολιτικές και τεχνικές προετοιμασίες για μια ένοπλη εξέγερση, και να οργανώσει ένοπλη αντίσταση στη βία των εξοπλισμένων από την κυβέρνηση αντιδραστικών οργανώσεων. Επίσης τροποποίησε τη διατύπωση του άρθρου 1 του κομματικού καταστατικού που είχε υιοθετηθεί στο 2ο συνέδριο προκειμένου να το φέρει σε αρμονία με τις αρχές για την οργάνωση του Κόμματος τις οποίες είχε ο Λένιν, και, καταργώντας τα δυαδικά ηγετικά σώματα (κεντρική επιτροπή και συντακτική επιτροπή) που είχαν θεσπιστεί με το 2ο συνέδριο, κατέστησε την Κεντρική Επιτροπή το ηγετικό σώμα του Κόμματος.
Η Διάσκεψη των Μενσεβίκων του 1905
Οι Μενσεβίκοι, που μποϊκόταραν το 3ο συνέδριο του Κόμματος, διοργάνωσαν τη δική τους συνδιάσκεψη ταυτόχρονα στη Γενεύη. Η συνδιάσκεψη υιοθέτησε τη μενσεβικική γραμμή για την καπιταλιστική επανάσταση (βλ. επόμενο κεφάλαιο) και απέφυγε να συζητήσει ψηφίσματα για τον εξοπλισμό των μαζών και για τη δουλειά στα στρατεύματα.
«Οι δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας» του Λένιν
Τον Ιούλη του 1905 ο Λένιν δημοσίευσε ένα μακροσκελές κείμενο «Οι δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας στη δημοκρατική επανάσταση» όπου ανέλυε την απόφαση του 3ου συνεδρίου για το ζήτημα της καπιταλιστικής επανάστασης μαζί με αυτή που υιοθετήθηκε στη μενσεβικική συνδιάσκεψη.
Η αντίληψη του Λένιν για την καπιταλιστική επανάσταση είχε ως εξής:
1. Η καπιταλιστική επανάσταση είναι επωφελής για την εργατική τάξη:
«Η αστική επανάσταση είναι στον ύψιστο βαθμό επωφελής για το προλεταριάτο. Η αστική επανάσταση είναι απολύτως αναγκαία προς το συμφέρον του προλεταριάτου. Όσο πιο πλήρης, αποφασιστική και συνεπής η αστική επανάσταση είναι, τόσο πιο πολύ ασφαλής θα γίνει ο προλεταριακός αγώνας ενάντια στην αστική τάξη και για το σοσιαλισμό»(V. I. Lenin: “TheTwoTacticsofSocial-DemocracyintheDemocraticRevolution“, in: “SelectedWorks ”Volume 3; London; l946; p.75).
2. Η εργατική τάξη ενδιαφέρεται, στην πραγματικότητα, αντικειμενικά, για την πλήρη καπιταλιστική επανάσταση περισσότερο από την ίδια την καπιταλιστική τάξη:
«Από μια συγκεκριμένη έννοια η αστική επανάσταση είναι πιο επωφελής για το προλεταριάτο από όσο είναι για την αστική τάξη. Αυτή η διατύπωση είναι αναμφισβήτητα σωστή με την ακόλουθη έννοια: είναι υπέρ της αστικής τάξης να βασίζεται σε συγκεκριμένα υπολείμματα του παρελθόντος που ήταν ενάντια στο προλεταριάτο, για παράδειγμα, τη μοναρχία, έναν σταθερό στρατό κλπ. Είναι υπέρ της αστικής τάξης αν η αστική επανάσταση δεν εξαφανίσει εντελώς τα υπολείμματα του παρελθόντος, αλλά αφήσει μερικά…Είναι υπέρ της αστικής τάξης αν οι απαραίτητες αστικοδημοκρατικές αλλαγές λάβουν χώρα με πιο αργό ρυθμό, πιο βαθμιαία, πιο προσεκτικά, με λιγότερη αποφασιστικότητα, μέσω μεταρρυθμίσεων και όχι μέσω επανάστασης:
Αν αυτές οι αλλαγές φερθούν «με επιείκεια» στους «αξιοσέβαστους» θεσμούς της φεουδαρχίας (όπως τη μοναρχία): αν αυτές οι μεταρρυθμίσεις αναπτύξουν όσο πιο λίγο γίνεται την επαναστατική πρωτοβουλία των απλών ανθρώπων, δηλ, της αγροτιάς και ειδικά των εργατών, γιατί διαφορετικά θα είναι ευκολότερο για τους εργάτες, όπως οι Γάλλοι λένε, «να περάσουν το τουφέκι από τον έναν ώμο στον άλλο», δηλαδή, να στρέψουν τα όπλα που η αστική επανάσταση θα θέσει στα χέρια τους οι δημοκρατικοί θεσμοί που θα ξεφυτρώσουν θα είναι απαλλαγμένοι από φεουδαρχία, ενάντια στην αστική τάξη.
Από την άλλη, είναι πιο επωφελές για την εργατική τάξη αν οι αναγκαίες αστικοδημοκρατικές αλλαγές λάβουν χώρα με μορφή επανάστασης και όχι μεταρρύθμισης.
Η ίδια η θέση του προλεταριάτου ως τάξη, το υποχρεώνει να είναι σταθερά δημοκρατικό.
Η αστική τάξη κοιτάζει πίσω, φοβάται τη δημοκρατική πρόοδο που απειλεί να δυναμώσει το προλεταριάτο. Το προλεταριάτο δεν έχει τίποτε να χάσει πέρα από τις αλυσίδες του, αλλά με τη δημοκρατία έχει όλο τον κόσμο να κερδίσει»(V.1. Lenin: ibid.; p. 75-77).
3. Συνεπώς, η εργατική τάξη πρέπει να παλέψει να γίνει η ηγετική δύναμη στην καπιταλιστική επανάσταση, με την αγροτιά ως σύμμαχό της:
«Μόνο το προλεταριάτο μπορεί να είναι ένας συνεπής μαχητής για τη δημοκρατία. Μπορεί να γίνει ένας νικηφόρος μαχητής για τη δημοκρατία μόνο αν οι αγροτικές μάζες ενωθούν μαζί της στον επαναστατικό της αγώνα. Αν το προλεταριάτο δεν είναι αρκετά δυνατό για αυτό, η αστική τάξη θα γίνει επικεφαλής της δημοκρατικής επανάστασης και θα της μεταδώσει τον ασυνεπή και εγωιστικό της χαρακτήρα. Το προλεταριάτο πρέπει να φτάσει ως το τέλος τη δημοκρατική επανάσταση, και για αυτό να ενωθεί με τις μάζες της αγροτιάς προκειμένου να συντρίψει με τη βία την αντίσταση της απολυταρχίας και να παραλύσει την αστάθεια της αστικής τάξης. Επικεφαλής του συνόλου του λαού, και συγκεκριμένα της αγροτιάς- για μια πλήρη ελευθερία για μια συνεπή δημοκρατική επανάσταση, για μια δημοκρατία (republic)!»
(V.I. Lenin: ibid; p. 86, 110-11, 14).
4. Η προσωρινή κυβέρνηση θα δημιουργηθεί ως αποτέλεσμα μιας δημοκρατικής επανάστασης που θα διεξαχθεί υπό την ηγεσία της εργατικής τάξης και θα είναι η «δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς»:
«Μια «αποφασιστική νίκη της επανάστασης επί τσαρισμού» είναι η επααστατικο-δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς…Δεν θα είναι δημοκρατική, αλλά σοσιαλιστική δικτατορία».(V. I. Lenin: ibid.; p,. 82).,
5. Η εργατική τάξη πρέπει να προσπαθεί να συνεχίσει την καπιταλιστική επανάσταση προκειμένου να τη μετατρέψει χωρίς διακοπή σε επανάσταση της εργατικής τάξης, σε σοσιαλιστική επανάσταση, που θα κάνει την εργατική τάξη, ηγέτιδα τάξη:
«Από τη δημοκρατική επανάσταση θα πρέπει διαμιάς, ανάλογα με το βαθμό της ισχύος μας, την ισχύ του ταξικά συνειδητοποιημένου και οργανωμένου προλεταριάτου, να αρχίσουμε να περνάμε στη σοσιαλιστική επανάσταση. Μιλάμε για συνεχή επανάσταση. Δεν πρέπει να σταματήσουμε στα μισά του δρόμου»(V. I. Lenin; “TheAttitudeofSocial-DemocracytowardthePeasantMovement“, in: ibid; p145).
6. Η εργατική τάξη πρέπει να είναι η ηγετική δύναμη στη σοσιαλιστική επανάσταση, με τα φτωχότερα στρώματα της αγροτιάς και τους μικροαστούς της πόλης ως συμμάχους της:
«Το προλεταριάτο πρέπει να πραγματοποιήσει τη σοσιαλιστική επανάσταση και να ενωθεί με τις μάζες των μισο-προλεταριακών στοιχείων του πληθυσμού προκειμένου να συντρίψει με τη βία την αντίσταση της αστικής τάξης και να παραλύσει την αστάθεια της αγροτιάς και των μικροαστών…Επικεφαλής όλων των δουλευτάδων και των εκμεταλλευόμενων- για το σοσιαλισμό!»(V. I. Lenin: “The Two Tactics Of Social-Democracy in the Democratic Revolution”, in: ibid.; p. 111, l24).
Η μενσεβικική αντίληψη για την καπιταλιστική επανάσταση
από την άλλη πλευρά, είχε ως εξής:
- όπως και σε προηγούμενες καπιταλιστικές επαναστάσεις στην ιστορία, η καπιταλιστική επανάσταση στη Ρωσία θα κάνει τους καπιταλιστές ηγέτιδα τάξη:
«Είναι προφανές ότι η επικείμενη επανάσταση δεν μπορεί να λάβει καμιά πολιτική μορφή ενάντια στη θέληση του συνόλου- της αστικής τάξης, γιατί η τελευταία θα είναι ο αυριανός αρχηγός»
(M..Martynov: “Two Dictatorships”, Cited by: V. I. Lenin:“Social-Democracy, and the Provisional Revolutionary Government”, in: ibid.; p. 26).
2. Έτσι, ο ρόλος της εργατικής τάξης στην καπιταλιστική επανάσταση πρέπει να είναι αυτός της άσκησης πίεσης στην καπιταλιστική τάξη ώστε αυτή να φέρει επιτυχώς εις πέρας την επανάσταση:
«Η ηγεμονία του προλεταριάτου είναι μια βλαβερή ουτοπία. Το προλεταριάτο πρέπει να ακολουθεί την έντονη αστική αντίσταση».(M. Martynov: “Two Dictatorships”, cited in: J. V. Stalin: Preface to The Georgian Edition of K. Kautsky: “The Driving Forces and Prospects, of the Russian Revolution”, in: “Works”, Volume 2; Moscow; 1953; p. 2-3).
«Η ηγεμονία του προλεταριάτου είναι μια βλαβερή ουτοπία. Το προλεταριάτο πρέπει να ακολουθεί την έντονη αστική αντίσταση».(M. Martynov: “Two Dictatorships”, cited in: J. V. Stalin: Preface to The Georgian Edition of K. Kautsky: “The Driving Forces and Prospects, of the Russian Revolution”, in: “Works”, Volume 2; Moscow; 1953; p. 2-3).
«Ο αγώνας για να επηρεάσουμε την πορεία και το αποτέλεσμα της αστικής επανάστασης μπορεί να εκφραστεί μόνο με το γεγονός ότι το προλεταριάτο θοα ασκεί επαναστατική πίεση στη θέληση της φιλελεύθερης και ριζοσπαστικής αστικής τάξης, και ότι το πιο δημοκρατικό «κατώτερο στρώμα» της κοινωνίας θα εξαναγκάσει το «ανώτερο στρώμα» να συμφωνήσει να τεθεί [το τελευταίο] επικεφαλής της αστικής επανάστασης μέχρι το λογικό της τελος»(M. Martynov: ibid., citedin: V. I. Lenin: ibid.; p. 28).
3. Θα υπάρχει ένα σχετικά μεγάλο διάστημα χρονικό μεταξύ της καπιταλιστικής επανάστασης και της ακόλουθης σοσιαλιστικής επανάστασης:
«Ο θρίαμβος του σοσιαλισμού δεν μπορεί να συμπέσει με την πτώση της απολυταρχίας. Αυτά τα δύο κινήματα απαραίτητα θα χωρίζονται από ένα σημαντικό χρονικό διάστημα»(G. Plekhanov: “Chtozhedal “she?”in: “Zarya“; No. 2-3; December 1901).
4. Η καπιταλιστική επανάσταση μπορεί να επιτύχει αποφασιστική νίκη επί της τσαρικής απολυταρχίας χωρίς την επαναστατική ανατροπή της απολυταρχίας:
«Μια αποφασιστική νίκη της επανάστασης επί του τσαρισμού μπορεί να χαρακτηρίζεται είτε από τη δημιουργία μιας προσωρινής κυβέρνησης, η οποία προκύπτει από ένα νικηφόρο λαϊκό ξεσηκωμό, «είτε από μια επαναστατική πρωτοβουλία αυτού ή εκείνου του αντιπροσωπευτικού θεσμού» που, υπό την άμεση πίεση του επαναστατημένου λαού, αποφασίζει να δημιουργήσει μια «εθνική συντακτική συνέλευση»(Resolutionof 1905 MenshevikConference, citedby: V. I. Lenin: “TheTwoTacticsofsocial-DemocracyintheDemocraticRevolution“, in: ibid.; p. 57).
5. Οι σοσιαλδημοκράτες δεν πρέπει να συμμετέχουν στην προσωρινή κυβέρνηση, αν μια τέτοια δημιουργηθεί και πάρει τη θέση της απολυταρχίας, καθώς α) αυτή θα είναι καπιταλιστική κυβέρνηση, και συμμετοχή σοσιαλδημοκρατών σε μια καπιταλιστική κυβέρνηση είναι αντίθετη προς τις σοσιαλιστικές αρχές και β) μια απόπειρα για κάτι τέτοιο θα τρομάξει την καπιταλιστική τάξη και θα οδηγήσει σε παλινόρθωση της απολυταρχίας:
«Οι σοσιαλδημοκράτες πρέπει, καθ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης, να παλεύουν να διατηρήσουν μια θέση που με τον καλύτερο τρόπο θα..τους προστατεύει από τη συγχώνευση με την αστική δημοκρατία…Συνεπώς, η Σοσιαλδημοκρατία δεν πρέπει να αγωνίζεται για να καταλάβει ή να μοιραστεί την εξουσία στην προσωρινή κυβέρνηση, αλλά πρέπει να παραμένει το κόμμα της ακραίας επαναστατικής αντιπολίτευσης»(Ibid., p. 69).
«Η Συνδιάσκεψη πιστεύει ότι ο σχηματισμός μιας σοσιαλδημοκρατικής προσωρινής κυβέρνησης, ή η είσοδος της στην κυβέρνηση θα οδηγήσει, αφ’ενός, τις προλεταριακές μάζες να απογοητευτούν με το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα και να το εγκαταλείψουν…γιατί οι σοσιαλδημοκράτες, παρά το γεγονός ότι θα έχουν καταλάβει την εξουσία, δεν θα είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τις πιεστικές ανάγκες της εργατικής τάξης, συμπεριλαμβανομένης της εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού, και, από την άλλη, θα ωθήσουν τις αστικές τάξεις να εγκαταλείψουν την υπόθεση της επανάστασης και με αυτό τον τρόπο να ελαχιστοποιήσουν την έκτασή της»(Ibid.; p. l04).
«Απλώς και μόνο τρομάζοντας την πλειοψηφία των αστικών στοιχείων, ο επαναστατικός αγώνας του προλεταριάτου δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε ένα αποτέλεσμα: την παλινόρθωση της απολυταρχίας με την αρχική της μορφή»(M. Martynov: “TwoDictatorships“, citedin: V. I. Lenin: “Social-DemocracyandtheProvisionalRevolutionaryGovernment‘”; in: ibid.; p. 27).
6. Μόνο στην περίπτωση επανάστασης της εργατικής τάξης στη Δυτική Ευρώπη θα έπρεπε το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα να παρεκκλίνει των αρχών του και να συμμετάσχει στην προσωρινή κυβέρνηση, γιατί μόνο τότε θα είναι πιθανό να προχωρήσει στη Ρωσία και να γίνει σοσιαλιστική επανάσταση της εργατικής τάξης:
«Μόνο σε μια περίπτωση θα έπρεπε η Σοσιαλδημοκρατία, με τη δική της πρωτοβουλία, να κατευθύνει τις προσπάθειές της προς την κατάληψη της εξουσίας και τη διατήρησή της για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και συγκεκριμένα, στην περίπτωση επανάστασης που εξαπλώνεται στις ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, όπου οι συνθήκες για την επίτευξη του σοσιαλισμού έχουν σχεδόν φτάσει σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ωριμότητας. Σε αυτή την περίπτωση, ο περιορισμένος ιστορικός σκοπός της Ρωσικής επανάστασης μπορεί να επεκταθεί σημαντικά και η πιθανότητα να περπατήσουμε στο δρόμο των σοσιαλιστικών μεταρρυθμίσεων θα αυξηθεί»
(Resolution of 1905 Menshevik Conference, cited in: -V.I. Lenin:”The Two Tactics of Social-Democracy in the Democratic Revolution, in: ibid.; p. 96).
Το Σοβιέτ Αγίας Πετρούπολης κατά την επανάσταση του 1905
Το Μάη του 1905 ο Τρότσκι πήγε στη Φινλανδία. Επέστρεψε στην Αγ. Πετρούπολη τον Οκρώβρη, όταν μια γενική απεργία είχε ξεσπάσει στην πόλη.
Οι απεργοί εργάτες εξέλεξαν αντιπροσώπους σε απεργιακές επιτροπές, που γρήγορα εξελίχθηκαν σε ένα πρώτο σημαντικό «σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών» και άρχισε να εκδίδει τη δική του εφημερίδα: «Ιζβέστια»(«Νέα»). Οι μενσεβίκοι υποστήριξαν το σοβιέτ από την αρχή, θεωρώντας το ως ένα όργανό δημοκρατικής τοπικής κυβέρνησης. Οι Μπολσεβίκοι της πόλης, με επικεφαλής τον Μπογκντάν Κνουνγιάντζ, ωστόσο, ήταν διστακτικοί με αυτό, θεωρώντας το ανταγωνιστικό με το κόμμα και απαιτώντας να γίνει προσκείμενο σε αυτό πριν το υποστηρίξουν.
Στο μεταξύ ο Λένιν, αφού κανόνισε για την έκδοση στην Αγ. Πετρούπολη μιας νόμιμης μπολσεβικικής εφημερίδας «Νόβαγια Ζιζν»(«Νέα Ζωή»), έφυγε από τη Γενεύη για τη Ρωσία. Στη Στοκχόλμη, όπου σταμάτησε, έγραψε:
«Ο Σύντροφος Ράντιν (σ.σ. Κνουνγιάντζ) κάνει λάθος στο να θέτει το διλημμα στο νο.5 της «Νόβαγια Ζιζν», «το σοβιετ των αντιπροσώπων των εργατών ή το κόμμα;». Νομίζω ότι είναι λάθος να θέτει κατ’ αυτό τον τρόπο το ερώτημα και ότι η απόφαση πρέπει σίγουρα να είναι: και με το σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών και με το κόμμα…
Το σοβιέτ των αντιπροσώπων, ως ένα όργανο που εκπροσωπεί όλα τα επαγγέλματα, πρέπει να αγωνιστεί να περιλάβει αντιπροσώπους από όλους τους βιομηχανικούς εργάτες και επαγγελματίες και από τα γραφεία, τους οικιακούς βοηθούς, εργάτες γης, κλπ από όλους όσους θέλουν και είναι σε θέση να παλέψουν από κοινού για μια καλύτερη ζωή για τον εργαζόμενο λαό.
Νομίζω πως δεν πρέπει να ζητάμε το σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών να αποδεχτεί το Σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα και να ενωθεί με το Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα…
Πιστεύω (βάσει της ατελούς και μόνο πληροφόρησης από εφημερίδες που διαθέτω) ότι πολιτικά το σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών θα πρέπει να θεωρείται ως το έμβρυο μιας προσωρινής επαναστατικής κυβέρνησης»
(V.I. Lenin “OurTasksandtheSovietofWorkers’ Deputies“; in “CollectedWorks“; Volume 10; Moscow; 1962; p. 19, 20, 21).
(V.I. Lenin “OurTasksandtheSovietofWorkers’ Deputies“; in “CollectedWorks“; Volume 10; Moscow; 1962; p. 19, 20, 21).
Αργότερα, μετά την άφιξή του στην Αγ. Πετρούπολη, ο Λένιν έκανε μια ξεκάθαρη ανάλυση του Σοβιέτ. Δεν θα μπορούσε να είναι ένα όργανο κυβέρνησης παρά μόνο όταν η εξουσία του κεντρικού τσαρικού κράτους θα τσακιστεί, τουλάχιστον τοπικά: στις υπάρχουσες συνθήκες ο ρόλος του πρέπει να είναι της καθοδήγησης του επαναστατικού αγώνα της συντριβής του κεντρικού κρατικού μηχανισμού:
«Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών εκπροσωπεί μια απροσδιόριστη, ευρεία μαχητική συμμαχία σοσιαλιστών και επαναστατών δημοκρατών»(V. I.Lenin: “SocialismandAnarchism“, in: “SelectedWorks“, Volume 3; London; l943; p. 343) .
«Τα σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών κλπ ήταν στην πραγματικότητα τα έμβρυα της προσωρινής κυβέρνησης: η εξουσία αναπόφευκτα θα περνούσε σε αυτά αν η εξέγερση είχε νικήσει»(V. I.Lenin; “TheDissolutionoftheDumaandtheTasksoftheProletariat“, in: Ibid.; p. 383).
Παρότι οι Μπολσεβίκοι της πόλης διόρθωσαν τη στάση τους έναντι των σοβιέτ μέσα σε λίγες μέρες, η διστακτικότητα στην υποστήριξη συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι οι αντιπρόσωποι από την αρχή στην πλειοψηφία τους ήταν μενσεβίκοι ή υποστηρικτές των μενσεβίκων. Στις 30 Οκτώβρη το σοβιέτ εξέλεξε την εκτελεστική εξουσία: αυτή αποτελούταν από 3 Μενσεβίκους, 3 Μπολσεβίκους και 3 Σοσιαλεπαναστάτες.
Λίγες μέρες μετά, υπό την προεδρία του μενσεβίκου Σ. Ζμπορόβσκι, το Σοβιέτ εξέλεξε ως πρόεδρό του των δικηγόρο Γκεόρκι Νοσαρ (πιο γνωστό με το ψευδώνυμο «Κρουστάλεφ»: ο οποίος ως τότε ήταν ανένταχτος αλλά αργότερα προσχώρησε στους Μενσεβίκους.
Ο Τρότσκι, που είχε συμμαχήσει με τους Μενσεβίκους της πόλης με την άφιξή του εκεί, εξελέγη στο Σοβιέτ και σύντομα άρχισε να παίζει έναν ηγετικό ρόλο στις δραστηριότητές της- που ακολουθούσε τη μενσεβικική πολιτική γραμμή μείωσης του επαναστατικού ενθουσιασμού και δραστηριότητας των εργατών.
Στις 2 Νοέμβρη
«Ο Τρότσκι παρακίνησε το Σοβιέτ να αναβάλλει τη γενική απεργία»(I. Deutscher: “TheProphetArmed: Trotsky: 1879-1921″; London; 1970; p. 132).
Η οποία και έλαβε τέλος ακριβώς την επομένη, στις 3 Νοέμβρη.
Στις 13 Νοέμβρη, οι ίδιοι οι εργάτες από μόνοι τους άρχισαν να εισάγουν την 8ωρη εργάσιμη ημέρα στα εργοστάσια, και στις 15, η ευρεία λαϊκή αγανάκτηση για την κατάσταση πολιορκίας που επέβαλε η Τσαρική κυβέρνηση στην Πολωνία, ανάγκασε το Σοβιέτ να καλέσει σε 2η γενική απεργία στην Αγ. Πετρούπολη.
Στις 18 Νοέμβρη, 3 μέρες μετά
«Ο Τρότσκι…πρότεινε να μπει τέλος στη 2η γενική απεργία»(I. Deutscher; ibid ; p. 134),
Με το πρόσχημα ότι:
«Η κυβέρνηση είχε μόλις ανακοινώσει ότι οι ναύτες της Κρονστάνδης (σ.σ. που είχαν συμμετάσχει στην 1η γενική απεργία) θα δικάζονταν από τακτικά, όχι από στρατοδικεία. Το Σοβιέτ μπορούσε να αποσυρθεί όχι με νίκη, αλλά με τιμή»(I. Deutscher; Ibid.; p. 134).
Στην ομιλία του στο σοβιέτ όπου καλούσε σε αναστολή της 2ης γενικής απεργίας, ο βιογράφος του Τρότσκι γράφει ότι:
«Ενώ προσπάθησε να θέσει φραγμό στο μανιασμένο στοιχείο της εξέγερσης, στάθηκε έναντι του Σοβιέτ ωσαν να το περιφρονούσε, παθιασμένος και σκυθρωπός»(I. Deutscher: ibid; p. 134),
Και
«Τα γεγονότα λειτουργούν υπέρ μας και δεν έχουμε ανάγκη να αυξήσουμε το ρυθμό. Πρέπει να τραβήξουμε σε μάκρος την περίοδο προετοιμασίας για την αποφασιστική δράση όσο πιο πολύ μπορούμε, ίσως ένα ή δύο μήνες, μέχρι να μπορούμε να βγούμε ως ένας στρατός όσο πιο συνεκτικός και οργανωμένος γίνεται..
Όταν η φιλελεύθερη μπουρζουαζία, περήφανη για την προδοσία της, μας πει: «Είστε μόνοι. Νομίζετε ότι μπορείτε να προχωρήσετε και να πολεμήσετε χωρίς εμάς; Έχετε υπογράψει σύμφωνο με τη νίκη;», εμείς θα τους απαντήσουμε κατάμουτρα: «όχι, έχουμε υπογράψει σύμφωνο με το θάνατο!»»(L.Trotsky; Speech to St. Petersburg Soviet, November 16th., l905, in: No. 7, November 20th., l905).
Έχοντας πετύχει να παρακινήσει το Σοβιέτ να αναστείλει τη 2η γενική απεργία:
«λίγες μέρες μετά έπρεπε ξανά να εντυπώσει στο Σοβιέτ τη δική του αδυναμία και το κάλεσε να σταματήσει να προωθεί το 8ωρο..Το Σοβιέτ διχάστηκε, με μια μειοψηφία να απαιτεί γενική απεργία: αλλά ο Τρότσκι επικράτησε»(I. Deutscher: ibid; p. 135).
Λέγοντας:
»Δεν έχουμε κερδίσει το 8ωρο για την εργατική τάξη, αλλά έχουμε επιτύχει να κερδίσουμε την εργατική τάξη για το 8ωρο»(L.Trotsky: SpeechtoSt. PetersburgSoviet, citedin: I. Deutscher: ibid.; p. 140).
»Δεν έχουμε κερδίσει το 8ωρο για την εργατική τάξη, αλλά έχουμε επιτύχει να κερδίσουμε την εργατική τάξη για το 8ωρο»(L.Trotsky: SpeechtoSt. PetersburgSoviet, citedin: I. Deutscher: ibid.; p. 140).
Πέραν των δραστηριοτήτων του στο Σοβιέτ, ο Τρότσκι μηχανορραφούσε μαζί με τον Πάρβους (που τον είχε ακολουθήσει στην Αγ.Πετρούπολη και είχε γίνει βουλευτής στο Σοβιέτ), να αποκτήσει τον έλεγχο μιας καθημερινή εφημερίδας, της «Ρούσγκαγια Γκαζέτα»(«Ρωσική Εφημερίδα»), και αργότερα, τον ίδιο χρόνο, πέραν αυτής, ίδρυσε με τον Πάρβους και τον Γιούλι Μαρτόφ, μια δεύτερη εφημερίδα, τη «Νατσαλο»(«Έναρξη»), που έγινε το όργανο του μενσεβικισμού από τον Οκτώβρη ως το Δεκέμβρη του 1905.
Κατά τις αρχές του Δεκέμβρη, η κυβέρνηση αισθάνθηκε ισχυρή αρκετά ώστε να προβεί σε αντεπίθεση. Η λογοκρισία στον Τύπο επανήλθε, και στις 5 Δεκέμβρη, ο Κρουστάλεφ, ο Πρόεδρος του Σοβιέτ, συνελήφθη μαζί με άλλα ηγετικά μέλη. Ο Τρότσκι απάντησε σε αυτή τη σύλληψη προτείνοντας:
«Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών να εκλέξει προσωρινά ένα νέο πρόεδρο και να συνεχίσει να προετοιμάζεται για μια ένοπλη εξέγερση»(L. Trotsky: ResolutiontoSt. PetersburgSoviet, citedin: I. Deutscher:Ibid.; p. 140)
Το Σοβιέτ αποδέχτηκε την πρόταση και εξέλεξε 3μελές προεδρείο, με επικεφαλής τον Τρότσκι.
Όμως οι προετοιμασίες για μια «ένοπλη εξέγερση» για τις οποίες έκανε λόγο ο Τρότσκι ήταν κατ’ουσίαν ανύπαρκτες.
«Οι προετοιμασίες για την εξέγερση στην οποία αναφερόταν ο Τρότσκι ήταν κατά πολύ πιο λίγο και από στοιχειώδεις: δύο αντιπρόσωποι είχαν σταλεί για να αποκτήσουν επαφή με τα επαρχιακά Σοβιέτ. Οι τένοντες της εξέγερσης εξέλιπαν»(I. Deutscher: ibid.; p. 140).
Η τελευταία κίνηση του Τρότσκι στην επανάσταση του 1905 ήταν τότε να προωθήσει ένα «Χρηματοδοτικό Μανιφέστο» που είχε γραφτεί από τον Πάρβους. Αυτό καλούσε το λαό να μην καταβάλει φόρους, διακηρύττοντας:
«Υπάρχει ένας μόνο τρόπος να ανατραπεί η κυβέρνηση: να της αρνηθούμε…το εισόδημά της»(FinancialManifestoofSt. PetersburgSoviet, citedin: I.Deutscher: ibid.; p.141).
Στις 16 Δεκέμβρη, ο Τρότσκι προήδρευε μιας συνεδρίασης της Κυβέρνησης του Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης, όταν ένα απόσπασμα στρατού και αστυνομίας εισέβαλε στην αίθουσα και τα μέλη της κυβέρνησης συνελήφθησαν. Πλήθος κατηγοριών ασκήθηκαν εναντίον τους, με τη βασικότερη εκείνη της συνομωσίας για εξέγερση.
Ο ρόλος των Μενσεβίκων στο Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης συνοψίστηκε αργότερα από το Ι.Β. Στάλιν:
«Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών της Αγ. Πετρούπολης, όντας το Σοβιέτ του πιο σημαντικού βιομηχανικού και επαναστατικού κέντρου της Ρωσίας, η πρωτεύουσα της τσαρικής αυτοκρατορίας, όφειλε να είχε παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο κατά την Επανάσταση του 1905. Ωστόσο, δεν εκπλήρωσε αυτό το καθήκον, εξαιτίας της κακής, μενσεβικικής ηγεσίας. Όπως ξέρουμε ο Λένιν δεν είχε ακόμα φτάσει στην Αγ. Πετρούπολη: ήταν ακόμα στο εξωτερικό. Οι Μενσεβίκοι επωφελήθηκαν της απουσίας του Λένιν για να κάνουν το παιχνίδι τους στο Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης και να αναλάβουν την ηγεσία του. Δεν ήταν περίεργο ότι υπό αυτές τις περιστάσεις οι μενσεβίκοι Κρουστάλεφ, Τρότσκι, Πάρβους και άλλοι κατάφεραν να κάνουν το Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης να στραφεί ενάντια στην πολιτική μιας εξέγερσης. Αντί να φέρουν τους στρατιώτες σε στενότερη επαφή με το Σοβιέτ και να τους συνδέσουν στον κοινό αγώνα, απαιτούσαν οι στρατιώτες να αποσυρθούν από την Αγ. Πετρούπολη. Το Σοβιέτ, αντί να εξοπλίσει τους εργάτες και να τους προετοιμάσει για μια εξέγερση, απλώς υπολόγιζε την ώρα και ήταν ενάντια στις προετοιμασίες για μια εξέγερση»(J.V. Stalin: “HistoryoftheCommunistPartyoftheSovietUnion“(Bolsheviks; Moscow; 1941; p.79-80).
Η εξέγερση της Μόσχας
Στις 19 Δεκέμβρη 1905, το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών στη Μόσχα, με επικεφαλής τους Μπολσεβίκους, αποφάσισε να
«παλέψει να μετασχηματίσει την απεργία σε μια ένοπλη εξέγερση»(V.I.Lenin: “TheLessonsoftheMoscowUprising; in: “SelectedWorks, Volume 3; London; l946; p. 346)
Και κατά τις 22 Δεκέμβρη, τα πρώτα οδοφράγματα είχαν μπει στους δρόμους.
«Στις 23: πυρά από πυροβολικό υπήρξαν ενάντια στα οδοφράγματα και το πλήθος στους δρόμους. Τα οδοφράγματα μπαίνουν πιο μελετημένα, και όχι ένα ένα, αλλά σε μια πραγματικά μαζική κλίμακα. Όλος ο πληθυσμός είναι στους δρόμους: όλα τα κύρια κέντρα της πόλης καλύπτονται από ένα δίκτυο οδοφραγμάτων. Για κάμποσες μέρες επίμονες μάχες αντάρτικου μεταξύ των εξεγερμένων αποσπασμάτων και στρατευμάτων. Τα στρατεύματα εξαντλούνται και ο Ντουμπάσοφ υποχρεώνεται να παρακαλέσει για ενισχύσεις. Μόνο στις 28 Δεκέμβρη απέκτησαν οι κυβερνητικές δυνάμεις πλήρη υπεροχή και στις 30 Δεκέμβρη το σύνταγμα του Σεμένοφ κατέλαβε την περιοχή Πρόσνια, το τελευταίο προπύργιο της εξέγερσης»(V. I. Lenin: “TheLessonsoftheMoscowUprising“, in: ibid; p. 347).
Στην πραγματικότητα, η στάση της μενσεβικικής ηγεσίας του Σοβιέτ της Αγ. Πετρούπολης με επικεφαλής τον Τρότσκι, επέτρεψε στον τσάρο να μεταφέρει στρατεύματα από την πρωτεύουσα στη Μόσχα και αυτός ήταν έναν σημαντικός παράγοντας για τη συντριβή της εξέγερσης στην τελευταία.
«Το αποκορύφωμα της Επανάστασης του 1905 έφτασε με την Δεκεμβριανή εξέγερση στη Μόσχα. Ένα μικρό πλήθος εξεγερμένων, και συγκεκριμένα, οργανωμένων και ένοπλων εργατών- που δεν αριθμούσαν πάνω από 8.000- αντιστάθηκαν στην τσαρική κυβέρνηση για 9 μέρες. Η κυβέρνηση δεν είχε εμπιστοσύνη στη φρουρά της Μόσχας: και μόνο μετά την άφιξη του Συντάγματος του Σεμένοφ από την Αγ. Πετρούπολή ήταν σε θέση να συντρίψει την εξέγερση».(V.Ι. Lenin: Lectureonthe 1905 Revolution, in: ibid.; p. 16).
Τα Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών οργανωθηκαν και σε άλλες πόλεις. Επίσης, Σοβιέτ αντιπροσώπων Εργατών και Αγροτών, αλλά και Σοβιέτ Εργατών και Στρατιωτών υπήρξαν σε διάφορη μέρη.
Απομονωμένες απεργίες, συγκρούσεις, στάσεις συνέχισαν και το 1906, κάτι που οδήγησε δυσκολία αποσαφήνισης για μερικούς μήνες για το αν το επαναστατικό κύμα βρισκόταν σε φάση άμπωτης ή προσωρινά ήταν σε αναστολή πριν από μια επόμενη άνοδο. Στην πραγματικότητα, ο Δεκέμβρης του 1905 αποδείχτηκε πως είχε αποτελέσει την κορύφωση του επαναστατικού κύματος.
