Καταρρίπτονται οι απόψεις της 1492/2013 απόφασης του ΣτΕ σχετικά με την ασφάλεια της λιθογόμωσης
Ένα πολύ σημαντικό επιστημονικό άρθρο με θέμα “Η χρησιμοποίηση τελμάτων με υψηλή περιεκτικότητα σε θειούχα ορυκτά ως υλικό λιθογόμωσης του μεταλλείου Μαύρων Πετρών”, του μηχανικού μεταλλείων κ. Γ. Ψυχογιόπουλου (μέλους της επιτροπής που συστάθηκε βάσει του άρθρου 3 του Κανονισμού Μεταλλευτικών και Λατομικών Εργασιών (ΚΜΛΕ) για την παρακολούθηση της τήρησης των όρων (γενικών και ειδικών) της απόφασης έγκρισης τεχνικής μελέτης του μεταλλείου Μαύρων Πετρών), δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο www.iekemtee.gr.
“Λιθογόμωση” είναι η πλήρωση των κενών στοών του υπόγειου μεταλλείου μετά την εξόρυξη, ώστε να προσδίδεται σταθερότητα στις στοές και να ελαχιστοποιείται το φαινόμενο της όξινης απορροής. Η λιθογόμωση είναι επιτρεπτή μόνο με αδρανή υλικά, χωρίς δυναμικό παραγωγής οξύτητας. Στο μεταλλείο των Μαύρων Πετρών, κάτω από τη Στρατονίκη, ως υλικό λιθογόμωσης χρησιμοποιούνται τα αδρομερή τέλματα εμπλουτισμού των Μεταλλευτικών Εγκαταστάσεων Στρατωνίου, με την προσθήκη 10% τσιμέντου και 20% νερού. Τα αδρομερή τέλματα στη ΜΠΕ της ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ χαρακτηρίζονται “αδρανή”. Όπως όμως αναλυτικά τεκμηριώνει ο συγγραφέας, στην πραγματικότητα όχι μόνο αδρανή δεν είναι, αλλά αντίθετα είναι έντονα οξεοπαραγωγά και ταξινομούνται ως “επικίνδυνα απόβλητα”.
Με ακατάλληλη μεθοδολογία χαρακτηρίστηκε το υλικό της λιθογόμωσης “αδρανές”
Σύμφωνα με το Παράρτημα IV της ΜΠΕ “Περιβαλλοντικός χαρακτηρισμός δειγμάτων”, το υλικό της λιθογόμωσης (αδρομερή τέλματα) με βάση τις τιμές των δοκιμών έκπλυσης και τις οριακές τιμές της απόφασης 2003/33/ΕΚ, χαρακτηρίζεται περιβαλλοντικά για τα περισσότερα στοιχεία ως «αδρανές», ενώ για τα θειικά ιόντα, Sb και Zn ως «μη επικίνδυνo», δηλαδή, κατάλληλο για την απόθεσή του σε χώρους υγειονομικής ταφής μη επικινδύνων αποβλήτων. Όμως:
- Από τις δοκιμές που έγιναν προκύπτει ότι η παραγωγή οξύτητας των αδρομερών τελμάτων του μεταλλείου Μαύρων Πετρών, χαρακτηρίζεται ως “δυνατή”. Τα τέλματα αυτά ταξινομούνται, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ), στα «επικίνδυνα απόβλητα» ως οξεοπαραγωγά υπολείμματα από την επεξεργασία θειούχου μεταλλεύματος με κωδικό 01 03 04.
- Σύμφωνα με το καθοδηγητικό κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής BREF, που αφορά τη διαχείριση μεταλλευτικών τελμάτων και στείρων υλικών και με την απόφαση 2009/360/ΕΚ που αφορά τη συμπλήρωση των τεχνικών απαιτήσεων σχετικά με το χαρακτηρισμό εξορυκτικών αποβλήτων τις οποίες ορίζει η οδηγία2006/21/ΕΚ: «για τα απόβλητα που περιέχουν θειούχες ενώσεις, διεξαγωγή στατικών ή κινητικών δοκιμών προκειμένου να προσδιοριστεί η όξινη απορροή μετάλλων και η έκπλυση μετάλλων σε βάθος χρόνου». Τέτοιες κινητικές δοκιμές, που είναι μακράς διάρκειας (πάνω από έξι μήνες έως και περίπου 4 χρόνια) και προσομοιώνουν τις συνθήκες οξείδωσης των θειούχων τελμάτων, δεν έγιναν παρά το γεγονός ότι οι στατικές δοκιμές έδειξαν παραγωγή οξύτητας “δυνατή”.
- Η ανάμιξή των τελμάτων με τσιμέντο εξουδετερώνει μόνο πρόσκαιρα την οξύτητάτους. Αυτή η ανάμιξη δεν είναι σωστή γιατί η παρουσία θειούχων προκαλεί διάλυση της ασβεστούχας φάσης του τσιμέντου ενισχύοντας τον εκφυλισμό της λιθογόμωσης. Στη συνέχεια, μπορεί ορυκτά που βρίσκονται εντός των τελμάτων ή/και στο τσιμέντο να οξειδώνονται ή να αντιδρούν, παράγοντας ρυπογόνες ουσίες που μπορεί να επηρεάσουν την ποιότητα των υπογείων ή/και των επιφανειακών νερών.
- Η απόφαση 2003/33/ΕΚ, βάση της οποίας έγινε ο περιβαλλοντικός χαρακτηρισμός των τελμάτων, δίνει τις οριακές τιμές για χώρους υγειονομικής ταφής αδρανών, μη επικινδύνων και επικινδύνων αποβλήτων, όμως δεν αφορά απόβλητα της εξορυκτικής βιομηχανίας. Πολύ περισσότερο δεν αφορά εξορυκτικά απόβλητα που οδηγούνται σε «κοιλότητες εκσκαφής», όπως τα εξοφλημένα τμήματα του κοιτάσματος που βρίσκονται μέσα σε χώρους έντονης τεκτονικής καταπόνησης, και έχουν άμεση επικοινωνία, μέσω ρηγμάτων και τεκτονισμένων ζωνών, με τους υδροφορείς της περιοχής. Δηλαδή, σε αντίθεση με ένα χώρο υγειονομικής ταφής αποβλήτων όπου υπάρχουν συστήματα στεγανοποίησης και συλλογής των στραγγισμάτων, οποιαδήποτε εκχυλίσματα μολύνουν άμεσα τα υπόγεια και επιφανειακά νερά.
Σημειώνουμε ότι στις 13/10/2005, σχεδόν δέκα χρόνια πριν, το “Παρατηρητήριο” είχε δημοσιεύσει άρθρο με τίτλο “Τοξικά Απόβλητα με Κάδμιο και Αρσενικό στο Υπέδαφος της Στρατονίκης. Ένεση δηλητηρίων στον υδροφόρο οριζοντα η λιθογόμωση των στοών του μεταλλείου με τοξικά απόβλητα”. Αποδεικνύεται ότι είχαμε απόλυτο δίκιο.
Όροι αδειοδότησης και υποδείξεις της αρμόδιας υπηρεσίας που δεν τηρήθηκαν ποτέ
Η απόθεση των επικινδύνων αποβλήτων στις υπόγειες στοές των Μαύρων Πετρών ξεκίνησε το 2000 από την TVX και συνεχίζεται απρόσκοπτα μέχρι σήμερα. Επειδή τα τέλματα του μεταλλείου Μαύρων Πετρών εκτός από επικίνδυνα είναι και χρυσοφόρα, από το 2005 που έγινε επανέναρξη της εκμετάλλευσης από την ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ, η Διοίκηση είχε θέσει ειδικούς όρους που απαγόρευαν τη χρήση τους στη λιθογόμωσηπριν διαχωριστεί ο σιδηροπυρίτης – αρσενοπυρίτης που εμπεριέχει το χρυσό. Ο διαχωρισμός αυτός θα είχε το πρόσθετο περιβαλλοντικό πλεονέκτημα της ασφαλέστερης χρησιμοποίησής των τελμάτων στη λιθογόμωση.
Παρόλο που η απαγόρευση ήταν σαφής, οι ειδικοί αυτοί όροι δεν εφαρμόστηκαν ποτέ.
Από το 2011, με την ΚΥΑ 201745/2011, η “ένεση των δηλητηρίων στον υδροφόρο ορίζοντα” γίνεται πλέον “νόμιμα”. Με τη γνωμοδότησή της επί της ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός (εδώ), η Διεύθυνση Μεταλλευτικών & Βιομηχανικών Ορυκτών του Υ.Π.Ε.Κ.Α. είχε προτείνει να διατηρηθεί η προηγούμενη απαγόρευση ή να τεκμηριωθεί επιστημονικά και πρακτικά η οποιαδήποτε απόκλιση και να γίνεται η επιλογή των υλικών για τη λιθογόμωση με κριτήριο την περιβαλλοντική συμβατότητα. Η Διοίκησηαγνόησε πλήρως τις προτάσεις της αρμόδιας τεχνικής Διεύθυνσης, ακύρωσε τους ειδικούς όρους της προηγούμενης έγκρισης (που ποτέ δεν τηρήθηκαν) και όρισε τα επικίνδυνα τέλματα να χρησιμοποιούνται και πάλι στη λιθογόμωση…
Το ΣτΕ παραπλανήθηκε από την εταιρεία
Στη συνέχεια του άρθρου του ο κ. Ψυχογιόπουλος αντικρούει τις σχετικές με τη λιθογόμωση απόψεις που εκφράζει το ΣτΕ στην απόφαση 1492/2013 και είναι πιστή αντιγραφή των απόψεων της εταιρείας. Καταλήγει στο επιστημονικό συμπέρασμα ότι“δεν τεκμηριώνεται η άποψη της εταιρείας που γίνεται αποδεκτή από το ΣτΕ ότι: η επικινδυνότητα του υλικού λιθογόμωσης διερευνήθηκε και αξιολογήθηκε επισταμένως και η σύνθεση και χρήση του είναι περιβαλλοντικά ασφαλής”.
Με προηγούμενο άρθρο του με τίτλο “Σχολιασμός της 1492/2013 απόφασης του ΣτΕ σε ό,τι αφορά την εφαρμοσιμότητα της μεταλλουργικής μεθόδου ακαριαίας τήξης”, ο κ. Ψυχογιόπουλος είχε καταρρίψει τον ισχυρισμό της εταιρείας, που αποδέχθηκαν η Διοίκηση και το ΣτΕ, ότι η συγκεκριμένη μέθοδος είναι “Βέλτιστη Διαθέσιμη Τεχνική” για εφαρμογή στα συμπυκνώματα Σκουριών και Ολυμπιάδας. Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και με τη λιθογόμωση, η Διοίκηση και το ΣτΕ έλαβαν υπ’όψιν μόνο τις διαβεβαιώσεις της εταιρείας και όχι τη γνωμοδότηση της αρμόδιας Διεύθυνσης Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών του ΥΠΕΚΑ που είχε επισημάνει την ανεπάρκεια τεκμηρίωσης και την παγκόσμια πρωτοτυπία της μεθόδου.
Η περίφημη απόφαση 1492/2013 του ΣτΕ αποδομείται σιγά σιγά. Η λιθογόμωση δεν είναι περιβαλλοντικά ασφαλής, η ακαριαία τήξη δεν είναι βέλτιστη διαθέσιμη τεχνική αλλά μια πειραματική μέθοδος και έγκριση Επενδυτικού Σχεδίου ΔΕΝ υπάρχει! Στην περίπτωση του Επενδυτικού Σχεδίου, το ΣτΕ έκανε άλλη μια υπέρβαση: αγνόησε ακόμα και την έγγραφη βεβαίωση της Διοίκησης (εγγραφο απόψεων προς το ΣτΕ31/5/2012) ότι το Επενδυτικό Σχέδιο ΔΕΝ έχει ακόμα εγκριθεί και πέρα από κάθε λογική ή δεοντολογία έκανε δεκτή τη δήλωση της εταιρείας ότι ΕΧΕΙ εγκριθεί!
Ακολουθεί αυτούσιο το τελευταίο τμήμα του άρθρου του κ. Ψυχογιόπουλου που αφορά το ΣτΕ, χωρίς κανένα σχολιασμό. Συνιστούμε στους αναγνώστες να διαβάσουν το πλήρες άρθρο εδώ.
_____________________
Ως εκτούτου, δεν ισχύει η απόψη του ΣτΕ, που διατυπώνεται στο άρθρο 6 της 1492/2013 απόφασης [1], ότι: «…….και αφού η Διοίκηση έλαβε υπ’ όψιν τις γνωμοδοτήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών και τα πορίσματα της διαβούλευσης, καθώς και τις θέσεις της παρεμβαίνουσας επ’ αυτών, εκδόθηκε η ήδη προσβαλλόμενη απόφαση, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου, καταργουμένων των προϋφισταμένων εγκρίσεων και αδειών των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων Στρατωνίου…..», καθόσον όλα προσαρμόστηκαν όχι σύμφωνα με την αρχική γνωμάτευση της αρμόδιας τεχνικής Διεύθυνσης Μεταλλευτικών & Βιομηχανικών Ορυκτών του ΥΠΕΚΑ, αλλά σύμφωνα με τη ΜΠΕ που υπέβαλε η εταιρεία και ενέκρινε η Διοίκηση.
Ούτε, βέβαια, ισχύει η άποψη που εκφράζεται στο άρθρο 23 της ίδιας απόφασης του ΣτΕ
«…ότι οι υποδείξεις της εν λόγω Διεύθυνσης, έχουν ήδη τεθεί ως όροι στην, μεταγενέστερη της προσβαλλόμενης,, απόφαση Δ8-Α/Φ.7.49.13/30258ΠΕ/10.2.2012του Υφυπουργού Ανάπτυξης περί εγκρίσεως της τεχνικής μελέτης, …», αφού η απόφαση αυτή αφορά το υποέργο «Μεταλλευτικές Εγκαταστάσεις Ολυμπιάδας» [17]. Η απόφαση που αφορά το υποέργο «Μαύρων Πετρών και Εγκαταστάσεων Μαντέμ Λάκκου», είναι η Δ8-7/Φ.7.49.13/23513 / 4582/21.12.2012 [16], που όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, στην ουσία καταργεί τους ειδικούς όρους Β.4.θ και Β.9.
Τέλος, στην ίδια απόφαση (1492/2013) το ΣτΕ κάνει αποδεκτή τη θέση της εταιρείας ότι η επικινδυνότητα του υλικού λιθογόμωσης διερευνήθηκε και αξιολογήθηκε επισταμένως και ως εκτούτου η σύνθεσή της και η χρήση της είναι περιβαλλοντικά ασφαλής.Συγκεκριμένα στο άρθρο 20 της απόφασης εκφράζεται η άποψη ότι: «…….Η επικινδυνότητα των αποβλήτων, του υλικού λιθογομώσεως και των ουσιών που χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγή τους διερευνήθηκε και αξιολογήθηκε επισταμένως, όπως προκύπτει από τις σχετικές μελέτες που εκπονήθηκαν και αποτελούν μέρος της Μ.Π.Ε. (βλ. Παράρτημα IV), οι δε ενστάσεις που διατυπώθηκαν ως προς την επικινδυνότητα των αποβλήτων (ιλύος σκοροδίτη-γύψου, σκωρίας, υπολειμμάτων κατεργασίας σιδηροαρσενοπυριτών, ποιότητας υλικού λιθογόμωσης, αντιδραστηρίων) από τους επιστημονικούς και τεχνικούς φορείς που μετείχαν της διαβούλευσης (Τ.Ε.Ε., Α.Π.Θ.) απαντήθηκαν από την ομάδα μελετητών της παρεμβαίνουσας κατά τρόπο ειδικό και εξαντλητικό με σχετικά υπομνήματα,……».
Ενώ, στο άρθρο 23 της ίδιας απόφασης εκφράζεται η άποψη ότι: «…… Εξ άλλου, απορριπτέος είναι και ο ειδικότερος ισχυρισμός, σύμφωνα με τον οποίο δεν διασφαλίζεται η προστασία των υπογείων υδάτων, καθ’ όσον δεν υιοθετήθηκαν οι υποδείξεις της γνωμοδοτήσεως της Δ/νσης Μεταλλευτικών & Βιομηχανικών Ορυκτών του Υ.Π.Ε.Κ.Α., ώστε να καταστεί περιβαλλοντικά ασφαλέστερη η μέθοδος της λιθογόμωσης των υπόγειων κενών της εξόρυξης. Και τούτο διότι, ανεξαρτήτως του ότι οι υποδείξεις της εν λόγω Διεύθυνσης, έχουν ήδη τεθεί ως όροι στην, μεταγενέστερη της προσβαλλόμενης, απόφαση Δ8-Α/Φ.7.49.13/30258ΠΕ/10.2.2012 του Υφυπουργού Ανάπτυξης περί εγκρίσεως της τεχνικής μελέτης, πάντως η περιβαλλοντικά ασφαλής σύνθεση και χρήση του υλικού λιθογόμωσης έχει τεκμηριωθεί μέσω του περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού των αποβλήτων που διενεργήθηκε στο πλαίσιο εκπονήσεως των Σχεδίων Διαχείρισης Αποβλήτων, όπως εκτέθηκε ανωτέρω, παρόμοιες δε ενστάσεις απαντήθηκαν ειδικώς με τα προαναφερθέντα υπομνήματα της παρεμβαίνουσας κατά το στάδιο της διαβούλευσης».
Ο δικαστής, όμως, εξετάζει «…..αν η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που αποτελεί το βασικό μέσο εφαρμογής της αρχής της προλήψεως και προφυλάξεως, ανταποκρίνεται προς τις απαιτήσεις του νόμου και αν το περιεχόμενό της είναι επαρκές….» (άρθρο 7 της σχετικής απόφασης του ΣτΕ). Έτσι, η βασική απαίτηση του νόμου στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι αν η εταιρεία μελέτησε όλες τις κρίσιμες παραμέτρους προκειμένου να λάβει τα κατάλληλα μέτρα ώστε να εξασφαλίζεται η σταθερότητα της λιθογόμωσης εντός των εξοφλημένων τμημάτων του κοιτάσματος και ως εκ τούτου να είναι περιβαλλοντικά ασφαλής. Και αυτό, βέβαια, δεν μπορεί να γίνει μέσω του περιβαλλοντικού χαρακτηρισμού των αδρομερών τελμάτων. Ο περιβαλλοντικός αυτός χαρακτηρισμός αφορά μη εξορυκτικά απόβλητα που αποτίθενται σε ειδικούς χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων, που έχουν σύστημα στεγανοποίησης και συλλογής στραγγισμάτων για την αποφυγή της ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα. Η λιθογόμωση, όμως, αποτίθεται σε εξοφλημένα τμήματα του κοιτάσματος που βρίσκονται μέσα σε χώρους έντονης τεκτονικής καταπόνησης και έχουν άμεση επικοινωνία με τους υδροφορείς της περιοχής. Δηλαδή, οποιαδήποτε μακροχρόνια φυσική και χημική αποσταθεροποίησή της, πέραν των επιπτώσεων επί των μηχανικών της ιδιοτήτων, θα έχει άμεσες επιπτώσεις στα υπόγεια και επιφανειακά νερά της περιοχής.
Επομένως, η ασφαλής σύνθεση και χρήση του υλικού λιθογόμωσης δεν τεκμηριώνεται μέσω του περιβαλλοντικού αυτού χαρακτηρισμού των αδρομερών τελμάτων, αλλά μέσα από ειδικές έρευνες και μελέτες επί της μακροχρόνιας φυσικής και χημικής σταθερότητας της ίδιας της λιθογόμωσης εντός των εξοφλημένων τμημάτων του κοιτάσματος. Οι δοκιμές διάχυσης σε δοκίμια μονολίθων λιθογόμωσης απλώς έδειξαν ότι η μήτρα των μονολίθων δεν διαλυτοποιείται, βάσει των δύο κριτηρίων του test, ενώ παρατηρείται μια τάση ανόδου της συγκέντρωσης κυρίως των θειικών ιόντων από το 1ο προς το 8ο στάδιο (64η ημέρα) του test. Ο βασικός, όμως, αποσταθεροποιητικός παράγοντας των λιθογομώσεων που χρησιμοποιούν τέλματα με αυξημένες περιεκτικότητες σε θειούχα ορυκτά, είναι η επίδραση των θειικών ιόντων επί του τσιμεντοκονιάματος της λιθογόμωσης. Κι αυτός ο παράγοντας συνήθως, εκδηλώνεται μετά από 90 έως 120 μέρες από την απόθεση της λιθογόμωσης και μπορεί να οδηγήσει, ανάλογα των συνθηκών που επικρατούν εντός των χώρων απόθεσής της, καθώς και πολλών άλλων παραμέτρων, στη σταδιακή και μακροχρόνια φυσικοχημική αποσύνθεσή της. Τέτοιου είδους έρευνες και μελέτες δεν έχουν κατατεθεί στη ΜΠΕ. Ως εκτούτου, δεν τεκμηριώνεται η άποψη της εταιρείας που γίνεται αποδεκτή από το ΣτΕ ότι: η επικινδυνότητα του υλικού λιθογόμωσης διερευνήθηκε και αξιολογήθηκε επισταμένως και η σύνθεση και χρήση του είναι περιβαλλοντικά ασφαλής.
Έτσι, ο δικαστής που εξετάζει και κατά πόσο το περιεχόμενο της μελέτης είναι επαρκές, αλλά δεν μπορεί να έχει ευθεία αξιολόγηση για ένα καθαρά επιστημονικό – τεχνικό θέμα, θα έπρεπε να κάνει αποδεκτή τη γνωμάτευση της αρμόδιας τεχνικής Δ/νσης που πρότεινε να γίνουν μελέτες τεκμηριωμένες επιστημονικά και πρακτικά, κατ’ αρχήν για να διαπιστωθεί ή μη η δυνατότητα αξιοποίησης των σιδηροπυριτών – αρσενοπυριτών, που θα είχε και ως αποτέλεσμα την απαλλαγή των τελμάτων που χρησιμοποιούνται στη λιθογόμωση από τα θειούχα και ως εκ τούτου την ασφαλέστερη περιβαλλοντικά χρησιμοποίησή τους.
