Άρθρο του Ηλία Κουσκουβέλη, Καθηγητή Διεθνών Σχέσεων, τέως Πρύτανη του Πανεπιστημίου ΜακεδονίαςΕίναι εξαιρετικά νωρίς για να αντιληφθούμε ουσιαστικά και σε βάθος τι ακριβώς συμβαίνει στην Τουρκία. Ωστόσο, o Ερντογάν έχει τρεις σταθερές πολιτικές. Αν τις παρακολουθήσουμε, ίσως και να αντιληφθούμε τι συμβαίνει.
Η πρώτη πολιτική, οθωμανικής έμπνευσης, είχε και έχει ως στόχο να μετατρέψει την Τουρκία σε δύναμη παγκόσμιας εμβέλειας.
Αρκεί ο οιοσδήποτε να μελετήσει το βιβλίο του Νταβούτογλου και να θυμηθεί τις κινήσεις της Τουρκίας στις σχέσεις της με τους γείτονες. Η Τουρκία προσέγγισε το Ιράν, παραβιάζει το εμπάργκο εναντίον του, εμφανίστηκε ως προστάτης των Παλαιστινίων αλλά και κάθε μουσουλμανικού πληθυσμού στην Ευρώπη. Ξεκινώντας με μία στάση «επιτήδειου ουδετέρου», υποστήριξε την κατάλληλη χρονική στιγμή τα κινήματα διαμαρτυρίας στον Αραβικό κόσμο, προσπαθώντας να προωθήσει το δικό της κοινωνικοπολιτικό μοντέλο. Ο Ερντογάν, για να στηρίξει το φιλοαραβικό του πρόσωπο – που θα αύξανε την επιρροή τής Τουρκίας σε περιοχές που είχε απωλέσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία – αντιπαρατέθηκε με το Ισραήλ. Επιπλέον, και ενώ είχε πάρα πολύ στενές σχέσεις με τον Άσαντ, θέλοντας να επεκτείνει την επιρροή της Τουρκίας, ήρθε όχι απλώς σε πολιτική σύγκρουση, αλλά προκάλεσε, μαζί με άλλα σουνιτικά κράτη του Κόλπου, τον εμφύλιο της Συρίας.
Η δεύτερη πολιτική του Ερντογάν έχει σχέση με το Κεμαλικό στρατιωτικό κατεστημένο. Ο Ερντογάν έχει καταφέρει σοβαρότατα πλήγματα σε αυτό, οδηγώντας στρατηγούς και έναν πρώην αρχηγό κράτους στη δικαιοσύνη. Τούτο δεν σημαίνει βεβαίως ότι ο Ερντογάν εγκατέλειψε τα μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα. Επιδιώκει την ανάπτυξη βαλιστικών πυραύλων, την ανάπτυξη μεγάλων ναυτικών μονάδων επιφανείας και, ασφαλώς δύσκολα κρύβει τις πυρηνικές επιδιώξεις της Τουρκίας. Όσο για την πολιτική έκφανση του Κεμαλισμού, αυτή έχει ηττηθεί εκλογικά και πολιτικά επανειλημμένως και κατά κράτος, αφού κανένας από τους ηγέτες της δεν έχει το πολιτικό χάρισμα, ούτε μπορεί να αντιτάξει μία διαφορετική, αντίπαλη πολιτική ατζέντα σε εκείνη του Ερντογάν. Όσο για τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ, και από αυτά ο Κεμαλισμός φαίνεται να είναι απών, ασχέτως αν επιχειρεί να δρέψει κάποια οφέλη.
Η τρίτη πολιτική του Ερντογάν είναι η μετατροπή του Τουρκικού κράτους σε ισλαμικό. Πέρα από την υπόθεση της μαντήλας, πέρα από τις στενές (και εσχάτως δοκιμαζόμενες) σχέσεις του με τον Φετουλά Γκιουλέν, ο Ερντογάν ξεκίνησε να εφαρμόζει την κοινωνική ισλαμική μηχανική του με απαγορεύσεις που αφορούν τους δημόσιους ασπασμούς των νέων, τα αντισυλληπτικά, την κατανάλωση οινοπνεύματος, και με την απαξίωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ταυτοχρόνως, αφιέρωσε τη νέα γέφυρα του Βοσπόρου στο Σουλτάνο Σελήμ, δυσαρεστώντας τους Αλεβίτες που ο Σελήμ είχε βάναυσα καταδιώξει (και οι οποίοι δεν είναι και τόσο εχθρικοί προς τον Αλεβίτη Άσαντ). Και απεκάλεσε μεθύστακες δύο εξαιρετικά σημαντικές προσωπικότητες για το υπόλοιπο, εκτός των υποστηρικτών του, 50% του Τουρκικού πληθυσμού, τον Κεμάλ και τον Ινονού. Όσο για τα δικαιώματα προς τους Κούρδους και την εκεχειρία, τα πρώτα παραμένουν στα χαρτιά και η δεύτερη πιο εύθραυστη από ποτέ.
Όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που ο Ερντογάν κυριαρχεί στην Τουρκική πολιτική σκηνή και ετοιμάζεται για τον στόχο του 2014: την Προεδρία της χώρας του, με ταυτόχρονη ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου. Όλα αυτά όμως δεν περνούν απαρατήρητα από τον νεανικό σε μεγάλο ποσοστό (και αστικό) πληθυσμό της χώρας του, ούτε από εκείνο το κατεστημένο που αναζητά μία ρεβάνς, ούτε βέβαια και από τους συνεργάτες του, οι οποίοι αφενός άρχισαν να ανταγωνίζονται για την επόμενη μέρα, αφετέρου διαφωνούν με την ενίσχυση των εξουσιών του Προέδρου.
Η αίσθηση ότι ο χρόνος φεύγει και το 2014 πλησιάζει, αλλά και η αίσθηση της πανθομολογούμενης τωρινής ισχύος του, οδηγούν τον Ερντογάν να κυβερνά όλο και πιο αλαζονικά και, ταυτοχρόνως, να αποκαλύπτει όλο και πιο απρόσεκτα την πραγματική, την ισλαμική του ατζέντα. Ίσως αυτό να γίνεται πολύ πιο αισθητό στην Τουρκία από εκείνους που είτε ανησυχούν για τις συνέπειες της ισλαμικής ατζέντας στη δική τους επόμενη μέρα είτε αναζητούν τη δική τους θέση σε ένα επόμενο σκηνικό εξουσίας.
Ο Ηλίας Κουσκουβέλης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Διευθυντής του Εργαστηρίου Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης και τέως Πρύτανης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (www.kouskouvelis.gr). Πρόσφατα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Middle East Quarterly το άρθρο του The Problem with Turkey’s “Zero Problems” (http://www.meforum.org/3455/turkey-zero-problems).
http://www.real.gr
