Όπως ξέρουμε από την ιστορία, σε τακτά χρονικά διαστήματα, τα συστήματα εξουσίας φτάνουν στο τέλος τους... γίνονται επιζήμια ακόμα και καταστροφικά, η χρήσιμη ζωή τους τελειώνει. Εκείνη τη στιγμή εμφανίζεται μια ιστορική αναγκαιότητα ριζικής αλλαγής τους συστήματος που κυβερνούσε μέχρι τότε.
Ωστόσο, το στοιχείο της ιστορικής αναγκαιότητας δεν είναι αρκετό για να προχωρήσουμε στη ριζική αλλαγή. Είναι δυνατόν αυτή να καθυστερήσει ή και να ματαιωθεί από διάφορα συντηρητικά βήματα επιβίωσης που παίρνει το κάθε σύστημα εξουσίας.
Επομένως, για να εκφραστεί αυτή η ιστορική αναγκαιότητα χρειάζονται άλλα τρία στοιχεία. Το πρώτο είναι η λαϊκή βούληση, το δεύτερο να υπάρξει ένα πολιτικό υποκείμενο που θα εκφράσει αυτή τη βούληση. Τέλος, χρειάζεται ένας καταλύτης που θα συνδέσει τα προηγούμενα δύο στοιχεία, προκειμένου να προχωρήσουμε σε αυτή την αλλαγή.
Στην Ελλάδα έχει υπάρξει μέχρι στιγμής αυτή η ιστορική αναγκαιότητα;
Αυτά τα τρία στοιχεία συνδυάστηκαν σε δύο στιγμές. Η μία ήταν οι μεγάλες αντιστάσεις που εκδηλώθηκαν το 2011, κυρίως μέσω του κινήματος των πλατειών. Η άλλη ήταν η 6η Μαΐου, που για μένα ήταν το κομβικό σημείο που φάνηκε ότι το ισχύον πολιτικό σύστημα και το γενικότερο σύστημα εξουσίας των τελευταίων 40 χρόνων έφτασε πια στο χείλος του γκρεμού. Μετά τις 6 Μαΐου, το σύστημα εξουσίας της μετεμφυλιακής και μεταπολευτικής περιόδου επιβιώνει μεταθανάτια.
Η αριστερά, λοιπόν, κέρδισε την εμπιστοσύνη του κόσμου με τη συμμετοχή της στο κίνημα των πλατειών;
Στις πλατείες είδαμε να συναντιούνται τα περισσότερα κομμάτια του ελληνικού λαού. Υπήρχαν οικογένειες, νέοι, γέροι, άνεργοι και εργαζόμενοι, έλληνες και ξένοι, υπήρχαν άνθρωποι από διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές αριστεροί και δεξιοί, απολίτικοι και πολιτικοποιημένοι.
Βρισκόμενοι όλοι μαζί στις πλατείες εξέφρασαν τον ελληνικό λαό. Είχαμε μια πρωτοφανή έκφραση της -κατά Ρουσό- γενικής βούλησης χωρίς αντιπροσώπευση.
Το υποκείμενο που είπε «Δεν χρωστάμε, δεν πουλάμε, δεν πληρώνουμε», αυτό το «εμείς» που φτιάχτηκε στις πλατείες, ήταν ο ελληνικός λαός ως πλήθος, ο «δήμος εν συναθροίσει». Οι πλατείες έκαναν την αριστερά να ξεπεράσει τη γυάλινη οροφή της, ένα όριο εκλογικό και κοινωνικό που έφτανε πάντα η αριστερά αλλά ποτέ δεν μπορούσε να το ξεπεράσει. Μέσα από την έκφραση του λαού ως πλήθους, ο λαός έδειξε την πολιτική του βούληση να ανατρέψει το σύστημα εξουσίας.
Επομένως φτάσαμε στο σημείο εκείνο όπου η ιστορική αναγκαιότητα ήρθε σε συνεργασία και σε συμφωνία με τη λαϊκή βούληση, υιοθέτησε τον ΣΥΡΙΖΑ ως πολιτικό υποκείμενο και με καταλύτη την οικονομική κρίση, που αποτέλεσε την απόδειξη ότι το σύστημα εξουσίας είχε φτάσει στα όριά του, δημιουργήθηκαν οι συνθήκες για το εκλογικό αποτέλεσμα της 6ης Μαΐου και της 17ης Ιουνίου.
Ταυτόχρονα, όμως, καταγράφηκε εκλογικά και μια μεγάλη άνοδος της νεοναζιστικής ακροδεξιάς.
Η άνοδος της άκρας δεξιάς ήταν αποτέλεσμα της γενικότερης κοινωνικής καταστροφής. Ξέρουμε βέβαια ότι σε περιόδους μεγάλης οικονομικής κρίσης και αυξανόμενης ανεργίας ανεβαίνει η ακροδεξιά. Άλλωστε, η Ελλάδα πάντα είχε ένα ακραίο ξενοφοβικό και ρατσιστικό στοιχείο μέσα της, το οποίο μέχρι τώρα δεν εκφραζόταν πολιτικά ή κομματικά γιατί απορροφούταν από τα κόμματα της δεξιάς. Τώρα εμφανίζεται ανοιχτά. Δεν νομίζω πάντως ότι θα πρέπει να πανικοβληθούμε. Πρέπει, όμως, να αντισταθούμε ιδεολογικά και πολιτικά στην άνοδο της Χρυσής Αυγής και να αναδείξουμε ότι η εθνική ανεξαρτησία συνδυάζεται μόνο με την κοινωνική δικαιοσύνη. Η εθνική ανεξαρτησία και η λαϊκή κυριαρχία είναι ένα σημαντικό και διαχειρίσιμο αίτημα. Βέβαια, αν το εγκαταλείψει η αριστερά προφανώς η ακροδεξιά και η δεξιά γενικότερα μπορεί να το εκμεταλλευτεί -άλλωστε το θεωρεί και προνομιακό της πεδίο- και να πάρει μια εκλογική υποστήριξη.
Στον ΣΥΡΙΖΑ έχουν ξεκινήσει διεργασίες για τη δημιουργία ενός ενιαίου κόμματος. Ποια θα ήταν η συμβολή σου σε αυτό το διάλογο;
Οποιοδήποτε μοντέλο και αν υιοθετηθεί για το ενιαίο κόμμα, δεν πρέπει να εγκαταλειφθούν τα στοιχεία που έκαναν τον ΣΥΡΙΖΑ τη σχεδόν αυτόματη επιλογή του λαού στις εκλογές, του κόσμου που ήθελε να δώσει το τελικό σπρώξιμο στο σύστημα εξουσίας. Δηλαδή, τα στοιχεία της πολυφωνίας, των τάσεων, της δημοκρατίας. Αυτά καθιστούν ένα πολιτικό κόμμα υγιές. Αυτά επίσης έφεραν το κόμμα κοντά στις πρακτικές των αντιστάσεων.
Ζούμε σε μια εποχή δικτυώσεων, οριζόντιων συνεργασιών, πλαστικής και συνεχούς επικοινωνίας. Αυτές οι πρακτικές που μαθαίνουμε στη δουλειά και την καθημερινότητά μας πρέπει να μεταφέρονται στον πολιτικό χώρο και τρόπο οργάνωσης. Εν μέρει από ιστορικά τυχαίους λόγους εν μέρει για λόγους αρχής, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε πολλά χαρακτηριστικά που πολιτικοποίησαν αυτήν την κοινωνική οργάνωση. Ήταν, θα λέγαμε, η συνεύρεση ιστορικής αναγκαιότητας, αντίστασης και ο ΣΥΡΙΖΑ ένα προαποφασισμένο συνοικέσιο, μια ακόμη επιτυχία της «πονηριάς της ιστορίας», για να παραφράσουμε τον Έγελο. Πρέπει, λοιπόν, να κρατηθεί η λογική του δημοκρατικού διαλόγου, της υποδοχής των διαφορετικών απόψεων και σε καμία περίπτωση να μην καταλήξουμε να δούμε ένα κόμμα παλαιού τύπου με δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Φτιάχτηκε το κόμμα «νέου τύπου», δύσκολα, πολλές φορές τυχαία και με αντιφάσεις. Χωρίς να το περιμένει είχε ραντεβού με την ιστορία. Για να οδηγηθεί το ραντεβού σε γάμο, πρέπει το κόμμα να καλλιεργήσει και να δυναμώσει τα στοιχεία που έκαναν το λαό να το επιλέξει.
Η τρικομματική κυβέρνηση πιστεύεις ότι θα είναι μακράς πνοής;
Μέσα από αυτή την κυβέρνηση επιβιώνει μεταθανάτια το πολιτικό σύστημα. Αποτελεί έναν επιφανειακά παρά φύσει συνδυασμό των δύο κομμάτων, που έφεραν την Ελλάδα εκεί που βρίσκεται τα τελευταία 40 χρόνια αλλά επιτίθεντο το ένα στο άλλο με την πιο ακραία ρητορική καλύπτοντας πάντα τις βασικές ομοιότητες που είχαν. Αυτό που χρειάζεται τώρα είναι το τελευταίο μικρό σπρώξιμο για την ανατροπή.
Η ΔΗΜΑΡ αποτελεί το αριστερό άλλοθι αυτής της κυβέρνησης;
Είναι λυπηρό ότι η ΔΗΜΑΡ δέχτηκε να μπει στην κυβέρνηση, αλλά δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ως το μεγαλύτερο εχθρό. Πολλά μέλη και ψηφοφόροι της ΔΗΜΑΡ πιστεύουν στις αρχές και τις αξίες της αριστεράς. Γι’ αυτό δεν πρέπει να τους γυρίσουμε την πλάτη. Όπως είπα και πριν, χρειάζεται ένα τελευταίο σπρώξιμο για την αλλαγή και στη λογική της μεγάλης ηγεμονικής πορείας που θα αλλάξει την Ελλάδα χωράνε όχι μόνο οι άνθρωποι και ψηφοφόροι της ΔΗΜΑΡ, αλλά και των άλλων κομμάτων.
Τελικά ο φόβος νίκησε την ελπίδα;
Η προεκλογική καμπάνια όλων σχεδόν των κομμάτων δεν ήταν τα προγράμματά τους αλλά η επίθεση στον ΣΥΡΙΖΑ. Ο φόβος, όμως, είναι ένα εύθραυστο όπλο και δεν δημιουργεί θετική προοπτική. Δεν μπορείς να συνεχίζεις μια πολιτική ως κυβέρνηση χρησιμοποιώντας μόνο το φόβο. Από εδώ και εμπρός οι διαφορές θα είναι διαφορές πολιτικής, στρατηγικής και ήθους. Θα έχουμε από τη μια πλευρά την κυβέρνηση, που εκπροσωπεί το παλιό το ξεπερασμένο και από την άλλη το καινούριο, το δυναμικό, τους νέους, τους εργαζόμενους, τις παραγωγικές τάξεις όλους αυτούς που ψήφισαν μαζικά την αριστερά. Σε αυτή την αντίθεση το αποτέλεσμα των πολιτικών εξελίξεων και πιθανώς των εκλογών στο μέλλον φαίνεται -κατά την άποψή μου- απολύτως προκαθορισμένο. Ξέρετε, ο θάνατος έρχεται δύο φορές, μια ως φυσικός και μια ως συμβολικός. Το σύστημα εξουσίας πέθανε στις εκλογές, αυτό που χρειάζεται τώρα είναι η κηδεία του, το συμβολικό του τέλος. Αν ο ΣΥΡΙΖΑ παραμείνει πιστός στο συμβάν της 6ης Μαΐου, και τις ευτυχείς συγκυρίες που τον οδήγησαν εκεί, η περίοδος πένθους θα είναι σύντομη.
Να αναδείξουμε το ήθος και τις αξίες της Αριστεράς
Πώς πρέπει να συνεχίσει τώρα ο ΣΥΡΙΖΑ, ώστε να μην χάσει τη δυναμική που απέκτησε προεκλογικά, αλλά και να μπορέσει να συναντηθεί με τον κόσμο που τον στήριξε;
Ο ΣΥΡΙΖΑ προεκλογικά πραγματοποίησε ανοιχτές συνελεύσεις στις πλατείες φέρνοντας μια μεγάλη ανατροπή στον τρόπο που μέχρι τώρα λειτουργούσαν τα κόμματα προεκλογικά, τα οποία καλούσαν τον κόσμο όχι για να συζητήσει, να συναποφασίσει και να δράσει, αλλά ως ένα βουβό πλήθος που απλώς μετριόταν σε αριθμούς και στο πόσο δυνατά χειροκροτούσε τους αρχηγούς. Αυτό πρέπει να συνεχιστεί και να ενδυναμωθεί. Αυτό αποτέλεσε κατανόηση και συνέχιση της δυναμικής που δημιουργήθηκε απρόβλεπτα και ακαθοδήγητα στις καταλήψεις. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεγάλη ιστορική ευθύνη του χώρου της ριζοσπαστικής αριστεράς, ο οποίος πέρα από την πολιτική ανανέωση πρέπει να προσπαθήσει να επιφέρει και την πολιτισμική αναγέννηση. Πρέπει να προσπαθήσουμε να φτιάξουμε ένα δεύτερο διαφωτισμό, του οποίου θεμέλια θα είναι οι βασικές αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης και της αξιοπρέπειας. Μόνο η αριστερά εκπροσωπεί σήμερα τις αξίες του διαφωτισμού και υποχρέωσή μας είναι να τις επικαιροποιήσουμε για τον 21ο αιώνα και το σοσιαλισμό που έρχεται.
Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό;
Μέσα από τη συνέχιση της λογικής των λαϊκών συνελεύσεων. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τη φαντασία μας και να δημιουργήσουμε ένα ριζοσπαστικό πανεπιστήμιο της πλατείας. Να οργανώσουμε παραστάσεις, συζητήσεις για την τέχνη και τον πολιτισμό, την κοινωνική αλληλεγγύη, τις ιδέες. Πρέπει να μάθουμε τι σημαίνει ενεργός πολίτης. Το κίνημα των πλατειών διαμόρφωσε ενεργούς πολίτες, τώρα είναι η ώρα να περάσει από το πολιτικό πεδίο στο πολιτισμικό, μέσα στο οποίο διαμορφώνονται συνειδήσεις. Σας θυμίζω ότι, όταν ο Ομπάμα διεκδίκησε την προεδρεία, είχε κινητοποιήσει τους πάντες. Από τις μαύρες εκκλησίες μέχρι τους λατίνους, μέχρι το κίνημα της LGBT κοινότητας. Αφού εκλέχθηκε κρέμασε μια ταμπέλα έξω από τον Λευκό Οίκο «Τώρα κερδίσαμε πηγαίνετε σπίτια σας». Εμείς πρέπει να κάνουμε ακριβώς το αντίθετο. Να παροτρύνουμε τον κόσμο να παραμείνει στις πλατείες, στα κινήματα. Πρέπει να δημιουργηθεί μια οργανική σχέση ανάμεσα στα πλήθη των πλατειών και την κομματική και πολιτική εκπροσώπησή τους στη Βουλή.
Τι πιστεύεις ότι πρέπει να κρατήσει ως κόρη οφθαλμού ο ΣΥΡΙΖΑ και τι να αποβάλει;
Το ήθος της αριστεράς. Πρέπει να κρατήσει τις πολιτικές του αξίες και αρχές, να τις αναδείξει και να τις εκφράσει δημόσια μέσα και έξω από τη Βουλή. Οι αριστεροί ποτέ δεν πάλευαν για ίδιον όφελος, αλλά γιατί πραγματικά πίστευαν ότι ο αγώνας τους θα βελτιώσει την κοινωνία. Από την άλλη, στο επίπεδο της κεντρικής πολιτικής θα πρέπει να αποφευχθεί η πιθανή έκφραση αλαζονείας και μικρομεγαλισμού, στοιχεία που προσωπικά δεν έχω εντοπίσει.
- Κώστας Δουζίνας*
* Κώστας Δουζίνας είναι τακτικός καθηγητής της Νομικής και Κοσμήτορας της Σχολής των Ανθρωπιστικών Σπουδών και Τεχνών του Birkbeck College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.
http://www.epohi.gr/portal/
